انسان دعا کننده و انسان دعا شونده

 ((( « خوبه مطلبی هم برای انسان دعا کننده بنویسین... اساسا می شه به ۵ رکن اصلی دعا نیز اشاره کرد:
۱.معرفت= شناخت محبوب با تمام وجود(من وجدنی عرفنی)
۲.عشق= دوست داشتنش (من عرفنی عشقنی)
۳.فقر= نداشتن هیچ در مقابلش(انتم فقرا الی الله)
۴. رجاء= امید به فضلش (الهی! عاملنا بفضلک ولا تعاملنا بعدلک)
۵. توکل = پایان کار رو به او واگذار کردن ( من یتوکل علی الله فهو حسبه)
با این تقسیم بندی شاید مضمون دعا و یا اساسا خود دعا وسیع الطیف تر بشه و هر مونولوگ یا نیایشی که شامل این ۵ رکن باشه رو دعا نامید.
از نگاه دیگه کلیه دعاهایی که حتی در مفاتیح الجنان ذکر شده (البته اونایی که واقعا دعا هستن نه دعاهایی مثه دعای رفع درد دندان!!!) شامل این ۵ رکن نیز هستن.

....... پیام بعدی .... 

آخه حس دعا رو هم خود خدا به ما القا می کنه.علاوه بر اون ۵ رکنی که قبلا عرض کردم باید حس دعا وجود داشته باشه تا دعا راهگشا باشه.
هم دعا از تو اجابت هم زتو
ایمنی از تو مهابت هم زتو
حضرت امیر هم به همین نکته اشاره ای تلویحی داره:
اللهم اغفرلی الذنوب التی تحبس الدعا...
اگه خدا این حس رو بوجود نیاره اصلا دعا فاقد محتوا می شه و حسی رو القا نمی کنه.خداوند همه ما رو از در کرمش آفریده و جالب اونکه از روی کرم ما رو محتاج آفریده که با دعا کردن و اجابتش از سوی حضرت دوست کرم باری بیشتر متجلی می شه.
تو مگو ما را بدان شه بار نیست
با کریمان کارها دشوار نیست
و...
گر عتابی کرد دریای کرم
بسته کی گردند درهای کرم!؟
امید آنکه خداوند همه ما ها رو مشمول الطاف خودش قرار بده و ما رو در زمره ((جمعت بینی وبین اعدائک . فرقت بینی و بین احبائک)) قرار نده. )))

این ها مطالبی بود که بچه محل آقا پلاسید و هم دانشگاهی خوبم مهندس سید ابراهیم میرحسینی برای دوتا از مقالات دعا پیام گذاشته بود. هرچند که در مطالب ارایه شده توسط بنده توجه به اصل دعا ذکر شده بود اما مناسب دیدم نظر مبارک ایشان در خصوص دعا کننده و دعا شونده را به عنوان آخرین قسمت مقالات دعا بنگارم و این نگارش را براساس مراحل نگاشته شده توسط سید عزیز مرتب می کنم.
 

انسان دعاکننده و انسان دعا شونده

اساسا اینکه انسان در مقام دعا کردن باشد و یا در انتظار دعا شدن نوع نگاه متفاوتی به خالق هستی دارد.ادبیات رفتاری در هر دعا نیز به وضوح می تواند ما را به محتوای دعا آگاهی بخشد.حدیث قدسی « من وجدنی عرفنی  و من عرفنی عشقنی و ... » را نیز بسیار شنیده اید و استنباط رسمی از این حدیث به اشتیاق حضرت اله برای شنیدن دعای بنده حکایت دارد. 

الف : انسان دعا کننده

انسان دعاکننده را می توان در موقعیت ها و مراتب زیر قرار داد و از او انتظار دعا کردن داشت. 

۱.معرفت= شناخت محبوب با تمام وجود(من وجدنی عرفنی)

برای اینکه راحت تر به اصل موضوع پی برده شود با یک مثال ساده مطلب آغاز می شود.شاید انسان های متفاوتی هر روزه از کنار هم می گذرند و بی تفاوت از هم عبور می کنند . اما اگر یکی از این دو شخص همدیگر را اندکی بشناسند مثلا هم محلی باشند بی شک با یک سلام و اگر آشنایی بیشتر باشد با احوالپرسی و اگر حد آشنایی به دوستی برسد وارد حرف های خودمانی و اگر بیش از این به هم نزدیک باشند به بیان درد دل ها و نیاز ها می پردازند.درست در همین نقطه است که مطلب مورد نظر ما شکل می گیرد. یعنی آشنایی و دوستی  به حدی است که طرفین خصوصی ترین نکات زندگی و نیاز های خود را مطرح می کنند.حال اگر این دوستی و ارتباط با ذات اقدس اله باشد آن می شود که خود حضرت حق می فرماید: هرکس مرا یافت مرا شناخت. در یک جمله ی ساده تر هرکه قطعه سنگی بیابد و آن را بشناسد قدر آن را بهتر می داند یعنی اگر این قطعه سنگ زمرد و یا یاقوت باشد آنگاه درجه ی اهمیت آن بسیار فراتر از این ها خواهد بود.

۲.عشق= دوست داشتنش (من عرفنی عشقنی)

لاجرم هر که عاشق می شود نوع نیازش و نوع خواسته اش با نیازمند متفاوت است عاشق هرچه می خواهد فارغ از « خود » خواهی است و هر آنچه می کند برای جلب توجه معشوق است. عاشق محو معشوق است و معشوق همه چیز عاشق.  در خواسته ی عاشق ؛ نیاز مادی نهفته نیست ؛ هرچند که گام نهادن در آن راه برآوردن نیازهای جسمی و روحی را به دنبال خواهد داشت. مخلص کلام این است که عاشق از اعماق جان نیازمندی خود به معشوق را اعلام و اعلان می کند و از این راه به آرامشی دست می یابد که مصداق آیه ی « یا ایتها النفس المطمئنه ارجعی الی ربک راضیه المرضیه فادخلی فی عبادی وادخلی جنتی » می شود.

۳.فقر= نداشتن هیچ در مقابلش(انتم فقرا الی الله)

آیه ی شریفه ی « انتم الفقرا الی الله والله غنی حمید » راه دیگر درخواست کردن را آموزش می دهد. انسان طبق قائده باید از حضرت احدیت درخواست نماید و حضرت حق بی پرده و روشن اعلان می کند که هیچ نیازی به بندگان ندارد . معنایی که از ترجمه ی این آیه استنباط می شود  به طور مستقیم خداوند نیازمندی بندگان برای ارایه ی خواسته را بیان می کند.

فقر در این آیه « نیازمند بودن »  است ؛ نه خود را به نداری زدن . راهی که صوفیه آن را دنبال می کند و بدون بهره گیری از نعمات خداوندی خود را فقرای الی الله می نامند.برای تاکید بر نیازمند بودن و نه به ناداری توسل کردن ذکر آیه ی « کلوا من طیبات ما رزقناکم » و یا «  احل لکم بهیمه الانعام » کافیست.

کسی که نیازمند است به دوگونه عمل می کند یا با حجب و حیا تلاش مضاعفی را به انجام می رساند که نیازمندی خود را برطرف کند و یا با رویی باز علنا تکدی گری می کند. برای نیازمندان به الطاف الهی نیز این دو راه قابل لمس است عده ای در اجتماع با صدای بلند از خداوند خواسته های خود را می طلبند و عده ای نیز در خلوت شبانه و در کنج خانه ها و مساجد وحتی در جاهای علنی با اذکار بر زبان دل خواسته های معنوی خود را بیان میکنند.

۴. رجاء= امید به فضلش (الهی! عاملنا بفضلک ولا تعاملنا بعدلک)

گاهی نیز دعا کننده به طمع دریافت موهبتی دست به دعا برمی دارد. هرچند که ذکر فوق به معنی رجا نیست و به معنی دیگری است ذکر فوق گوشه ای از نگرانی و اضطراب را به دنبال دارد.دعاهایی که رجا و امید در آن نهفته اند بسیارند. این نوع دعا ها هرچند با نگاهی کاسب مابانه دیده می شوند اما همین که انسان را در وادی درخواست می توان دید قابل اهمیت و توجه است.

۵. توکل = پایان کار رو به او واگذار کردن ( من یتوکل علی الله فهو حسبه)

بعضی نیز با اشاره به توکل به ذکر دعا می پردازند. هرچند که توکل به معنای واگذاری کار به دیگری برداشت می شود.  اما توکل به خدا اینگونه نیست. توکل به خدا یعنی اینکه انسان تلاش خود را به کار گرفته و با نیتی پاک خواسته ی خود را بیان می کند . در این باره قصه ی ساربانی که به رسول اکرم صلوات الله علیه شکایت کرده بود که با توکل برخدا شترم را رها کردم اما اینک آنرا نمی یابم. حضرت فرمودند : اول پای شتر را ببند و سپس توکل بر خدا کن. توکل یعنی تلاش برای رسیدن به مقصد با این نیت که عاقبت و پایان کار با خداست. « فلله عاقبت الامور ».

 ب : انسان دعا شونده

انسان دعاشونده نیز در دو حال قرار دارد. یا خود برای خویشتن دعا می کند و یا دیگران به اشاره و یا بی اشاره ی او برایش دعا می کنند. دعا کننده ها نیز در بخش های یادشده ی بالا شرح داده شده اند.اما انسان دعا شونده ؛ دعایش در موقعیت استیصال و درماندگی است و یا تقاضایی فراتر از داشته های فعلی خود را مطالبه می کند. توقع اجابت دعا در موقع دلخواه دعاشونده نیز توقعی است نابجا که برخی از دعا  شونده ها در زمان پس از دعا انتظار دارند.

اجابت دعا در دو گزینه ی حکمت و مصلحت نهفته است. آنانی که به این دو اعتقادی ندارند ممکن است پس از دعا ؛ به شک و تردید و خدای نکرده به بی ایمانی نزدیک شوند.گاهی در اجابت آنی ؛ به موقع و یا با تاخیر دعا حکمت و یا مصلحتی نهفته است که مرور زمان آشکار کننده ی برکات آن  خواهد بود. 

دعا در کتب ادعیه ی معروف و غیر معروف

قسمت پنجم سلسله مقالات دعا تحت عنوان دعا در کتب ادعیه ی معروف و غیر معروف تقدیم حضور می شود. در قسمت بعدی که آخرین قسمت بحث مربوط به دعا است ؛ دعا از منظر دعاکننده و دعا شونده مورد بررسی قرار داده می شود. 

ذکر دعا در کتب ادعیه ما را با دنیایی دیگر آشنا می کند.

همانطوری که در مطلب قبل عنوان شد معتبر ترین مرجع مکتوب دعا ؛ قرآن است که در بعضی از سوره ها و آیات اشاره ی مستقیمی به دعا دارد.

معروفترین کتاب مختص دعا و متعلق به معصومین علیهم السلام کتاب ارزشمند « صحیفه ی سجادیه » است. این کتاب تخصصی دعا  ؛ واگویه ی دل امام معصومی است که پرچمدار هدایت قوم ظالم به آل پیامبر صلی الله و علیه واله و سلم است.

کتاب دیگری که بیان دعا در آن ؛ البته نه به صورت صحیفه ی سجادیه که مختص دعاست ؛ با فراوانی روبروست ؛ کتاب ارزشمند نهج البلاغه است. این کتاب گردآوری سید رضی و مطالب به جای مانده از سخنان ؛ خطبه ها ؛ نامه ها و جملات درربار مولای متقیان حضرت علی علیه السلام است. امام معصومی که ۲۵ سال خانه نشینی اجباری را پذیرفت و پرمایه ترین دوران بهره گیری مسلمانان از قرآن ناطق به خاطر اندیشه ی غلط عده ای مکتوم ماند.

مولای متقیان علیه السلام در این نوشتار ارزشمند سبک نوینی از دعاها را ارایه می کند. ایشان دعا را با روش توصیه و نامه و سخنرانی و گاهی شکوه و گلایه  و با قصد هدایت مسلمین با بیانی شیوا ارایه می کند. همو که فرمود : « بپرسید قبل از اینکه مرا از دست بدهید » و هموئی که آخرین دعایش ؛ گلایه ای عظیم است ؛ گلایه ای که تاریخ بشریت پاسخ آن را نمی تواند بدهد.آخرین دعای بجای مانده از ایشان به رویای ایشان و پیامبر عظیم الشان صلی الله علیهم اجمعین برمی گردد آنجا که رسول گرامی اسلام صلی الله و علیه و آله و سلم از حضرت علی علیه السلام می خواهد که درحق قوم ظالم در حقش دعایی کنند و حضرت علی علیه السلام در قالبی کنایه آلود می فرمایند : خدایا مرا ازمیان اینها بردار.

از حضرت ایشان دعاهای دیگری نقل شده است که دعای کمیل ؛ مناجات حضرت امیر در مسجدکوفه و... از آن جمله اند.

کتاب دعای مستقل دیگری از معصومین علیهم السلام بجای نمانده است. اما کتاب مخصوص و مختص دعا که دعاهای معصومین علیهم السلام و دعاهای افراد بزرگوار و فرهیخته را در یک جا جمع کرده است ؛ کتاب شریف « مفاتیح الجنان  »است. شادروان حاج شیخ عباس قمی تمام همت خود را معطوف به این امر نمود که دعاهای موجود در جامعه را در کتابی واحد گردآوری کند. تلاشارزنده ی ایشان مجموعه ی گرانقری را رقم زد که تا تاریخ زندگی بشریت در دست خواهد بود.هرچند بعضی از علما به برخی از دعاهای ذکر شده در این کتاب و انتساب آن به ائمه هدی علیهم السلام با دیده ی تردید می نگرند ؛ اما همه ی علما به اتفاق این کتاب ارزشمند را یکی از قوی ترین مراجع در باب دعا می دانند.

در کتاب های « نهج الفصاحه » مجموعه ی سخنان ؛ احادیث و روایات منقول از پیامبر صلوات الله علیه ؛  « صحیفه الزهرا » ؛ مجموعه ی گفتارهای گردآوری شده از حضرت فاطمه سلام الله علیه ؛ « صحیفه المهدی « ؛ گفتارهای منسوب به حضرت صاحب الزمان علیه السلام و مجموعه ی گفتارهای حضرت امام محمد باقر ؛ امام جعفر صادق ؛ امام موسی الکاظم و امام رضا علیهمالسلام و... می توان جملات و عبارات دعایی را یافت اما نمی توان به آنها کتاب دعا اطلاق کرد.

اما بقیه ی کتاب های دعای موجود در بازار کتاب منبعث از منابع ذکر شده فوق هستند . یعنی با توجه به نیاز به دعاهای مختلف کتاب های متنوع مورد نیاز چاپ و منتشر شده است. از آن جمله می توان کتاب « دعای عرفه » ؛ کتاب ادعیه ی ماه مبارک رمضان ؛ کتاب های دعای کمیل ؛ زیارت عاشورا ؛ دعای ندبه و ...

آنچه که مسلم است جهت گیری همه ی این کتاب ها توجه دادن بشر و انسان ها بسوی مبدا اصلی و تمسک کردن به حلقه ی اتصال الوهیت است : « واعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا ».

هرچند که بعضی از کتاب های دعاست که شاید نتوان برای آنها مرجع قابل اعتمادی پیدا نمود . اما به لحاظ این که هدف این دعا ها توجه دادن به مبدا هستی است ؛ شاید بتوان با اغماض از نامعتبر بودن آنها گذشت.از جمله ی این دعاها و کتاب های دعا می توان به دعاهای رفع امراض ؛ دعاهای دفع بلایا و دعا هایی از این دست را نام برد. همانطور که در بالا اشاره کردم صرف نظر از ریشه یابی اعتبار این دعاها چون هدف آنها می تواند توجه به ذات اقدس اله باشد ؛ قابل استفاده می شود. « الاعمال بالنیات ».

دعا در قرآن

با نگاهی مختصر به متن کتاب شگفت انگیز تاریخ بشریت ؛ قر آن ؛ به سادگی می توان نقش دعا  را در آن  مشاهده کرد.

خدواند در دو آیه ی مشخص از انسان ها می خواهد که دعا کنند.معروفترین و قابل دسترس ترین آیه : « ادعونی استجب لکم » است. خداوند کریم تاکید می کند بخوانید مرا تا اجابت کنم ( خواسته ی ) شمارا. در آیه ای دیگر می فرماید :  « ... و اذا دعان فاالیستجیبوالی » در این آیه نیز خداوند سبحان اجابت کردن دعای دعا کنندگان را بر خود واجب کرده است.

با اشاره به همین دو آیه می توان از طریق «  کتاب » و حتی جدای از « سنت » دعا رابخشی از راه ارتباطی با خدا دانست و به وهابیونی که قرائت هر ذکری غیر از قرآن را حرام می دانند به سادگی  پاسخ داد.

اولین سوره ی قرآن « حمد » است که  پس از یاد آوری بزرگی خدا ذات اقدسش را صاحب کمال و اقتدار گوشزد می کند و بلافاصله از زبان بندگان به ذکر دعا می پردازد:  خدایا ما را به راه راست هدایت فرما  ؛ راه کسانی که به آنان نعمت بخشیدی و نه راه  آنانی که به آنها غضب کردی و نه راه گمراهان.

آخرین سوره ی قرآن نیز سوره ی « ناس » است که ابتدای آن با یک جمله ی امری آغاز می شود .خدواند می فرماید: « بگو پناه می برم به خدا ... از شر جن و انس » . همانند همین سوره و ماقبل این سوره می توان سوره ی « فلق »  را نام برد که دقیقا به شیوه ی امری سوره ی « ناس » خداوند  از زبان بندگان دعا را بیان می دارد .

در جای جای قرآن دعا به شیوه های گوناگون مطرح شده است.در بررسی سیر تاریخی سرگذشت انبیا « قصص قر آنی » نیز دعاها در شیوه های مختلف بیان می شود.

 - دعای حضرت ابراهیم در آتش « یا رب کونی بردا و سلام » و یا وقتی حضرت هاجر را با حضرت اسماعیل تنها می گذارد و یا دعا در هنگام ذبح حضرت اسماعیل.

 - دعای حضرت موسی هنگام رفتن پیش نمرود « رب الشرح لی صدری واحلل عقده من لسانی و یفقه قولی » و دعاهای بسیارش در خصوص قومش.

 - دعای حضرت عیسی در احیای اموات و سلامت امراض دیگران.

 - دعای حضرت ایوب در دل ماهی.

- دعای حضرت یعقوب در فراق یوسف.

 - دعای حضرت یوسف در حق پدر و برادرانش. 

 - دعای حضرت لوط و حضرت صالح برای قومشان.

 - بیانات شیوای حضرت لقمان به فرزندش در قالب دعا و توصیه.

و دعای دیگر پیامبران در حق قوم خود و دیگران همه و همه نشان از آموزش غیر مستقیم حفظ و اشاعه ی فرهنگ دعا در انسان ها ؛ از جانب خداوند رحمان است.

دعا در قرآن نوعی آموزش به شیوه ی غیر مستقیم است آنجایی که خداوند رحیم از زبان خود با شیوه ای آمرانه ؛ از زبان پیامبرانش ؛ از زبان قوم و مردم پیامبرانش و با شیوه های ملتمسانه دعا و خواسته ها را بیان می دارد.شاید پرداختن به همه ی دعاهای ذکر شده در قرآن خارج از حوصله ی این نوشتار باشد ؛ اما « آب دریا را اگر نتوان کشید   هم به قدر تشنگی باید چشد » 

برخی از دعاهای مشهور از قرآن :

 - ربنا اتنا فی الدنیا حسنه و فی الاخره  حسنه و قنا عذاب النار.

 - ربنا لا تزغ قلوبنا بعد اذ هدیتنا وهب لنا من لدنک رحمه.

 - ربنا اغفر و لوالدی یوم یقوم الحساب.

 آخرین معجزه ی مکتوب الهی بر بشریت مشحون از دعاهای متفاوت و گونه گونی است که با اندک توجه به همین دعاها نیز می توان زیباترین راه بندگی و الوهیت را در آن مشاهده کرد.

نقش زمان ومکان در نوع دعا

زمان و مکان را از چند جنبه در نوع و نحوه ی دعا می توان مورد بررسی قرار داد.

 ۱ - زمان و مکانی که دعا درآن نوشته شده است.

از صدر اسلام موضوع دعا چه از منظر نوشتن و چه در موقعیت خواندن وجود داشته است. در ابتدا به این نکته می شود اشاره کرد که بعضی از دعاهاست که از زبان پیامبر اکرم صلوات الله علیه جاری شده و نویسندگان و یا راویان آن را ثبت و ضبط کرده اند.

این دعا ها گاهی به درخواست مراجعه کنندگان در بابت موضوعی خاص از پیامبر اعظم صلوات الله علیه درخواست شده و ایشان آن را بر زبان مبارک جاری کرده اند و برخی دعاها نیز در موقعیت زمانی و مکانی مترتب بر آن به سمع دیگران رسیده است. آنچه که درجامعه باقی مانده است؛ دعاهای طولانی و با مضمونی خاص در زمان ایشان دیده نشده است.  ( جز اندکی که از ایشان روایت کرده اند ) عمده ی دعا های مطروحه درخواست شفای مریض ؛ دعا در هدایت کسی از گمراهی ؛ دعا در افزایش مکنت مالی درخواست کنندگان ؛ دعا برای آمرزش شهدا و اموات ؛ دعا برای تعالی و پیشرفت جامعه و دعاهایی که در روز بطور عادی و مختصر با آن مواجه می شویم.

اما پس از رحلت رسول گرامی اسلام صلوات الله علیه  مسلمانان شکایت و مویه ی خود را از فقدان پیامبر عظیم الشان صلوات الله علیه در قالب زیارت نامه و برشمردن شان و رتبه ی ایشان و درخواست های معنوی و مادی بیان کردند.

پس از خانه نشینی اجباری حضرت علی علیه السلام و ظلم های وارده بر آن حضرت؛ شاهد شکوفایی و تدوین دعاهایی با مضامین بلند هستیم. نکته ی روشن و مهم در دعاهای منتسب به حضرت امیر المومنین علیه السلام رابطه ی عمیق بندگی خالص در مقابل عظمت لایزال الهی است .

« مناجات حضرت امیر علیه السلام در مسجد کوفه » دنیایی از معارف دینی است که نمونه ی آن را در کمتر دعایی می توان یافت. رابطه ی خالق و مخلوق با بیانی شیوا و ساده به همراه خواسته های مرتبط با مضمون در کوهتاترین جملات ذکر شده است.

« دعای کمیل » دعایی دیگر است که منتسب به پیشوای نخست شیعیان علیه السلام است. در این دعا ترکیبی از عظمت الهی ؛ ضعف و زبونی بندگان و خواسته های بشری برای مغفرت ؛ هدایت و سلامت خود و دیگران در آن متبلور شده است. هرچند در این دعا مواردی ذکر شده است که ذکر آن را می توان فقط در شان مولای متقیان علیه السلام دانست. عبارت : « آتش دوزخ تو را تحمل می کنم اما دوری تورا چگونه تحمل کنم » از این دست دعاهاست. حتی سایرمعصومین علیه السلام چنین عبارت سنگینی را در هیچ دعای دیگری ذکر نکرده اند.

از کریم اهل بیت علیه السلام کمتر دعایی شنیده شده است.

 اما دعای امام حسین علیه السلام در روز عرفه ؛ آنچنان دارای مضامین بلندی است که کمتر دعایی مانند آن است.

صحیفه ی سجادیه ؛ زبور آل محمد صلوات الله علیهم اجمعین ؛ شاهکار دعایی ائمه علیهم السلام و ماندگارترین اثر دوران امام زین العابدین علیه السلام است. شرایط زمانی و مکانی مترتب به این پیشوای شیعیان ؛ آن حضرت را برآن داشت تا تعلیمات اسلامی را در غالب دعا بیان کند.رساله ی حقوق ؛ دعای خمسه عشر و... سایر دعاها هریک در موضوعی خاص بیان لطیف و پر معنایی را دنبال می کنند. 

 ازامام محمد باقر و امام جعفر صادق علیهم السلام نیز دعاهایی بر صفحات روزگار باقی مانده است.

از سایر ائمه بصورت مکتوب کمتر دعا به یادگار مانده است.

به مرور با رحلت ائمه معصومین علیهم السلام زیارت نامه های مخصوص آنان با اندکی از شرح و احوال امام منظور ذکر شد.

در رثا و فراق ائمه نیز دعاهایی از طرف فرزندان معصوم آنها و یا علمای خوش ذوق درج شده است.

در خصوص حجه ابن الحسن حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه اشریف نیز توسط  ائمه علیهم السلام ؛ عرفا و فقها دعاهای ارزشمندی باقی مانده است که دعای عهد ؛ دعای ندبه ؛ دعای فرج و ... را می توان نام برد. 

جالب است بدانید که زیارت عاشورا از معدود دعاهاهایی است که در آن به وضوح برای دشمنان ائمه از لفظ نفرین استفاده شده است.

 ۲ - زمانی که خواننده ی دعا در آن قراردارد.

اما موضوع دوم بحث به مکان و زمان خواندن دعا بستگی دارد.

اینکه در چه زمانی از روز قرار داشته باشی ( ۲۴ ساعت شبانه روز ) :

مانند دعای سحر ؛ دعای افتتاح ؛ دعای ندبه ؛ دعای عهد که در صبح ها خوانده می شود . دعای کمیل که در شب ها خوانده می شود.دعاهای بعد از نماز ها ( تعقیبات ) که هریک بعد از موقعیت قرار گرفتن خوانده می شوند.

اینکه در چه روزی از هفته باشی ( شنبه ؛ ..... ؛ جمعه ) :

دعای روزهای هفته ؛ ذکر ایام هفته که روز مخصوص به خود دارند. علاوه برآن دعای کمیل پنج شنبه ها ؛ دعای ندبه و عهد در روز های جمعه و....

اینکه در چه شب و  روزی از ماه قرار داشته باشی ( روز اول ؛  .... ؛  روز سی ام ) :

در این خصوص دعاهای روز های ماه مبارک رمضان از همه ملموس تر است.پس از آن می توان به دعای عرفه برای روز نهم ذی الحجه ؛ زیارت عاشورا ؛ دعاهای مخصوص شب های هفدهم ؛ نوزدهم ؛ بیست و یکم و بیست و سوم رمضان ؛ نیمه ی شعبان ؛ دعاهای لیله الرغائب و روز سیزده رجب ؛ دعاهای روز مبعث و....

 ۳ - مکانی که خواننده ی دعا در آن قراردارد:

در این خصوص می توان به دعاهای مخصوص طواف کعبه ( هفت دور طواف « شوط »  که به دعای اشواط مشهور است) ؛  دعا و زیارت قبور ائمه معصومین علیهم السلام در مدخل ورودی بارگاه با عظمتشان ؛  دعاهای نماز حاجت مسجد کوفه و ...

لازم به ذکر است که:

 -  برخی دعاها در قید زمان و مکان نیستند و با آنکه در یک بازه ی زمانی روی آن توصیه و تاکید شده است ؛ می توان آن را هرلحظه ای خواند مثل دعای فرج : اللهم کن لولیک....دعاهای صحیفه ی سجادیه  و ...

 - همه ی دعاها را می توان فارغ از زمان و مکان توصیه شده قرائت نمود به قصد قربت و فیض از محتوی و مضمون عمیقشان.

 - میزان بلندی و یا کوتاهی دعاها نیز دارای فلسفه ای خاص است .شاید بتوان از این منظر نیز دعاها را از نظر زمان و مکان مورد بررسی قرار داد. مثلا  دعای سحر که ابتدای روزه گرفتن و اول صبح است طولانی و دعای افطار با توجه به شرایط روزه داری بسیار کوتاه است و دعای افتتاح که پس از افطار و سیر شدن  است کمی طولانی تر است. در این خصوص می توان تعقیبات نماز راکه ممکن است از فرصت روز برای کار بکاهد ؛ کوتاه هستند و برای روز تعطیل جمعه و شب قبل از آن چندین دعای طولانی در نظر گرفته شده است. 

پانوشت : 

متن مقاله در وبلاگ موج شمال

سیری در محتوی دعاها

در این نوشتار براساس بررسی گذرا بر دعاها مطالب زیر نوشته شده است. بدیهی است ممکن است شیوه های دیگری نیز در دعاها متداول باشد.

منظور از « دعا » در این نوشتار همه ی مطالبی است که در آنها درخواست از خدا لحاظ شده است. با نگاهی سریع به کتاب ارزشمند « مفاتیح الجنان » یا کلیدهای بهشت نوشته ی دانشمند فرزانه « حاج شیخ عباس قمی »  درخواست های بشری از خداوند در تقسیم بندی های زیر قابل ردیابی است:

 - دعاها: دعای کمیل ؛ دعای توسل ؛ دعای خمسه عشر و ...  

 - زیارت ائمه علیهم السلام : زیارت عاشورا ؛ زیارت وارث ؛ زیارت نامه های ائمه علیهم السلام و ....

 - احراز : احراز یا حرزهای ائمه ی معصومین که بطور عمده جهت نقش بر نگین انگشتر مورد استفاده واقع می شود.

 - تعقیبات نمازهای یومیه و واجب و مستحب.

 - نمازهای ائمه معصومین علیهم السلام و دعاهای بعد از آن.

 - صلوات های ائمه علیهم السلام : صلوات شعبانیه و.....

 - اوراد ؛ اذکار ؛ مناجات ؛  تهلیل ؛ تسبیح ؛ استغفار و توسلات و ...

 ***

محتوی دعاها براساس  نحوه ی طرح درخواست که در ذیل به آن اشاره می شود؛ شامل موارد زیر است :

 - یاد کردن خداوند با نامبردن اسم های جلاله ی خداوند.

 - یاد کردن خدا با صفات بی بدیل الهویت.

 - یاد کردن ائمه با نام  ؛ کنیه ؛ صفات ؛ اجداد و نیاکان پاکشان.

 - توسل به ائمه برای طرح و ارایه ی درخواست.

 - طرح گله و شکایت و نالیدن از مصایب و بلایا.

 - طرح مطالب امیدوارانه در عین ناامیدی بر اساس صفات پاک اله.

 - طرح درخواست و دعا بدون هیچ مقدمه و موخره.

***

دعاها ممکن است از یک یا چند بخش تشکیل شوند:

 * دعاهای یک بخشی:

این دسته از دعاها ؛ دعاهایی هستند که بلافاصله خواسته ی مورد نظر دعاکننده مطرح می شود. در این دعاها بدون هیچ مقدمه ای اصل درخواست مد نظر است.دعای بعد از نمازهای واجب ماه رمضان « اللهم ادخل علی اهل القبور السرور... » ؛ دعاهای روزهای ماه مبارک رمضان ؛ دعای حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف « اللهم الرزقنا توفیق الطاعه.... » و ...

 * دعاهای دو یا چند بخشی :

در دعاهای دو یا چند بخشی بسته به نوع دعا  با تقدم و تاخر صفات حق تعالی ذکر می شود ؛ وصف رفتار و سیره ی ائمه علیهم السلام صورت می پذیرد و خواسته ی دعاکننده ذکر می شود.

 -  دعاهایی که صفات باریتعالی ذکر شده و سپس درخواست مطرح می شود : دعای جوشن کبیر و ...

 - ابتدا اوصاف پیامبران و ائمه علیهم السلام ذکر می شود و سپس دعا می آید : زیارات ائمه معصومین ؛ زیارت وارث و ....

 - ابتدا طرح شکایت و گله می شود ؛ سپس از بزرگی خدا یاد شده و در انتهادرخواست و  دعا ذکر می شود. از این دست دعاها می توان به دعای جوشن صغیر ؛ دعای حضرت صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه الشریف « الهی عظم البلا .... » ؛ مناجات حضرت امیر علیه السلام در مسجد کوفه و ... اشاره کرد.

 - ابتدا ازخدا خواسته می شود که با اشاره به به صفات ویژه ی ائمه و توسل به آنان خواسته هایشان اجابت شود. دعای توسل نمونه ی بارز اینگونه دعاهاست.

 - در کل دعا هیچ گونه درخواستی مطرح نمی شود ولی در آن به صفاتی از خداوند اشاره می شود که خود بیانگر نوعی خواسته و دعاست . به عنوان نمونه تعقیبات اختصاصی و مشترک  نمازهای یومیه و دعای وحدت « لااله الاالله الها واحدا و نحن له مسلمون.... »  را می توان نام برد.

 - در برخی دعاها اوصاف خداوند ذکر می شود ؛ سپس توسل به ائمه یادآوری می شود و در انتها دعا بیان می شود.

در برخی از دعاها نیز تسبیحات خداوند بیان شده و سپس درخواست و دعا مطرح می شود.

***

چیستی و چرایی دعا

می خواهم اگر خدا یاری دهد در چند بخش در خصوص دعا مطلب بنویسم.

 دربخش اول چیستی و چرایی دعا ؛ در بخش دوم سیری در محتوای دعاها ؛ در بخش سوم نقش زمان و مکان در نوع دعا ؛ در بخش چهارم دعا در قران و در بخش پنجم دعا در ادعیه ی معروف و غیر معروف.

 دعا چیست ؟

دعا در مکاتب الهی  به معنی در خواست و تقاضایی است  از یک نیروی خارق العاده ی مافوق بشر  به منظور رسیدن به اهدافی برای خود و یا دیگری که  بر زبان جاری و یا دردل و ذهن به آن اشاره  می شود.

در مکاتب غیر الهی توجه به ذات اقدس اله مبدل می شود به درخواست از یک قدرت مافوق که برتری مالی ؛ جسمی و یا اجتماعی دارد.

در تمامی مکاتب بشری که ریشه ی الهی و ربوبی دارند اصل دعا به عنوان وسیله ای برای بیان خواسته ها پذیرفته شده است.

با بررسی آیات قرآن و دیگر کتب الهی نیز  ؛ دعا یکی از شیوه های گفتگو با خداوند است. 

دعای پیامبران الهی در حق فرزند ؛ خانواده ؛ خویشان ؛ هم کیشان و کل مردم قوم خود و یا جامعه به طور واضح در قرآن ذکر شده است.

دعای حضرت یونس در دل ماهی ؛ حضرت ایوب در مصیبت ها ؛ حضرت موسی در حق برادر و قوم خود ؛ حضرت مریم ؛ حضرت عیسی ؛ حضرت یعقوب ؛ حضرت یوسف و پیامبر عظیم الشان اسلام و همه ی آنها یی که در قرآن نامی از آنها برده شده است از یک طرف و دعای آنهایی که به نوعی مورد غضب خداوند واقع شده اند مانند شیطان رجیم ؛ قارون ؛ جالوت ؛ قوم حضرت لوط ؛ قوم حضرت ثمود ؛ قوم حضرت موسی و ... از جمله دعاهایی است که در قرآن به طور واضح و از زبان روایت کنندگان نقل شده است.

در قرآن به یک نمونه ی دیگر از دعا اشاره شده است که ما کمتر به آن توجه کرده ایم؛ و آن دعای انسان هایی است که از دار دنیا رفته اند و در روز رستاخیز برانگیخته شده اند و پشیمان از کارهای دنیایی میگویند : خدایا ما را به دنیا برگردان و فرصتی دیگر در اختیار ما بگذار تا کارهای نیکو و پسندیده انجام دهم.

تنها در یک فرقه از مسلمانان است که دعا شرک محسوب می شود. مسلمانان وهابی مسلک هر خواسته ای از خداوند را خارج از نماز و قرائت قرآن شرک می دانند. 

چرا دعا ؟

اینکه چرا دعا می کنیم ؛ بخشی از آن از روی عادت است. مثلا در موقع جدایی دو نفر از هم می گوییم  « خدا حافظ »  یا به  « سلامت »  و یا « به امید دیدار » با این کلمات ناخواسته ذکری را برلب رانده ایم که در یک مفهوم کلی و عام از آن به عنوان دعا یاد می شود.

بخشی از دعا به منظور تشکر و قدر دانی است  ؛ از کار دور از انتظاری که از طرف مقابل برایتان انجام شده است. در این مورد نیز « دست شما درد نکند »  ؛ « ممنون » ؛ «  متشکرم » وکلماتی از این دست برزبان جاری می شود.

بخشی از دعا نیز در مواقع سختی و مصیبت است. در این بخش دعا ها بر دوگونه است: برخی در هنگام ورود مصیبت با اشاره به صبر و تحملی که دارند و یا مصیبت وارده را طبق تعالیم الهی وسیله ای برای آزمایش خود می پندارند ؛ نوع دعاهایشان سپاس توام با گلایه است. اما آنهایی که طاقتشان کمتر و یا ایمانشان سست تر است دعاهایشان رنگ و بوی منفی و در اصطلاح عام مبدل می شود به نفرین. نفرین دعای منفی در حق خود و دیگران است و اساسا به مسبب مصیبت  توجه بیشتری نشان می دهد. خواه عامل سختی خدا باشد یا بشر. اگر مسبب این بلا را خدا بداند گاهی با احتیاط دعای منفی کرده و اگرعامل مصیبت  بشر باشد دعای منفی شدید تر شده و در اصطلاح عام  به فحش و ناسزا مبدل می شود. 

یک نوع دعا هم مخصوص بزرگان و اولیای نزدیک خداوند است که نه از روی عادت است و نه از روی درماندگی بلکه از روی عشق و دلدادگی به صاحب دعا ست و انگار گفت و گویی است عاشقانه بین عاشق و معشوق .  مانند دعای پرمحتوای کمیل و برخی ادعیه دیگر. ...

وب نوشت

چند وقتی است که ننوشته ام.

دلم برای نوشتن تنگ شده است.

وب نوشت ها رویای نویسندگانی است که تن به چاپ نوشته های خود نمی سپارند.

نوشته هایی با خوانندگان بسیار.

نوشته هایی که هزینه های چاپ و توزیع ندارند.

نوشته هایی که نگرانی فروش ندارند.

نوشته هایی که از دل بر می آیند.... و شاید بردل نشینند.

 وب نوشت ها ؛ دریای بی پایان نویسندگانی با ایده های مختلف است.

هرکس در وادی خاص مورد علاقه ی خود می نویسد. از دنیای خبر ، تا دنیای سیاست ؛ از عشق زمینی ، تا عشق های آسمانی ؛  از دنیای اقتصاد و فرهنگ ، تا نوشته هایی از روی بی فرهنگی و هر مطلبی که به ذهنتان خطور می کند.

در دنیای مجازی همه ی نویسندگان حق نوشتن دارند ، و این خواننده است که حق انتخاب دارد. می تواند بخواند و یا نخواند. بر خلاف دنیای مطبوعات که بعضی ها حق نوشتن دارند و خوانندگان مجبورند از میان مطالب نوشته شده ی اجباری ، بعضی را نخوانند. 

در دنیای مجازی نوشتن از دل است و خواندن از روی علاقه.

امیدوارم در آینده بیشتر و بهتر بنویسم.

منتظر نظرات سازنده هستم.

بنزین ؛ سهمیه بندی و اثرات آن بر گردشگری

در مورد بنزین قبلا مطلب نوشتم اما آنچه باعث شد دوباره در این خصوص بنویسم اثرات نامطلوب سهمیه بندی بر گردش گری است.

 *  اثرات جنبی سهمیه بندی بنزین برای بعضی ها :

- برای آنهایی که دارای مکنت مالی هستند ؛ انتخاب چند ماشین که اتفاقا دارای سهمیه ی زیادتری هستند مثل وانت و نیسان ؛ خیلی سخت نیست. بدین جهت با خرید وسایل نقلیه ای از این دست مشکل سهمیه ی بنزین خود را حل کرده اند.بدون اینکه نیازی به خودروهای نامبرده داشته باشند. 

- بعضی ها هم ( از قبل برای حل مشکل طرح ترافیک که در تهران ؛ دردسر ساز است ) از قبل تاکسی دریافت کرده اند و بدون اینکه نیازی به خودرو جز رفتن به محل کار داشته باشند از این امکان استفاده می کردند و اکنون نیز دارای سهمیه ی لازم هستند . این دسته  نیز بطور عمده ؛ بازاریان را شامل می شود.

- برخی دیگر در محیط خانه  برای هر فرزند یک خودرو تهیه کرده بودند تا در موقع نیاز مشکلی نداشته باشند ؛ برای این دسته نیز میزان سهمیه با اشاره به تعداد خودروهای موجودشان بی معنی است.

  *  اثرات جنبی سهمیه بندی بنزین برای بعضی ها ی دیگر:

- برخی در دوران بازنشستگی برای جبران کاهش در آمد ماهیانه ناچار به شغل رانندگی روی آورده بودند ؛ سخت ترین شرایط برای این عده رقم خورده است. کاهش قابل توجه میزان سهمیه ی دریافتی نسبت به میزان مصرف روزانه برایشان به یک معضل عظیم تبدیل شده است. بعضی ها ترجیح داده اند که این کمبود را با افزایش نرخ کرایه ها جبران کنند. لازم به ذکر است که این افراد عضو تاکسیرانی نیستند تا تنبیه شوند و نرخ را کم نمایند.

- عده ی زیادی از مردم نیز که دارای فرزندان مدرسه رو بوده اند و نمی توانستند در ایام مدرسه به مسافرت بروند وعده ی تعطیلات تابستانه را به فرزندان خود داده اند ؛ سهمیه بندی ناگهانی بنزین چون پتک محکمی بر سرشان فرود آمده و علاوه بر ناتوانی در رفتن به سفر باید اثرات روانی ناشی از عدم مسافرت را خود و فرزندانشان به دوش بکشند.

- در شهر بزرگ و آلوده ی تهران بزرگترین تفریح آنانی که خودرو داشتند رفتن به اطراف تهران مثل رودخانه های سد کرج و لتیان جز برنامه ی هر هفته ای بوده ؛ که با سهمیه بندی کاملا از برنامه هایشان حذف شده است.

- رفتن از تهران ( سرزمین هفتادو دو ملت )  به قصد صله ی رحم و بازدید از خویشان برای بعضی ها جزو برنامه های هفتگی بوده است سهمیه بندی بنزین  ضربه ای اساسی را به این کار وارد کرده است.

 - بعضی از تاکسی تلفنی ها که درخواست ماشین از آنها می شود می گویند به علت سهمیه بندی ؛ ماشین ندارند. به همین دلیل هم کرایه ها زیاد شده  ( چون میزان درآمدشان کم شده )؛ می گویند شکایت کنید ؛ به کی و کجا معلوم نیست. تازه اگر شکایت کنید کی رسیدگی می شود ؛ باز معلوم نیست. یا این شکایت شما را به پولتان و راننده ها را به عقب نشینی وادار می کند ؛ باز معلوم نیست.

 - دربعضی از بزرگراههای تهران که اتفاقا اطرافشان منازل مسکونی قرار گرفته است. نه تاکسی عبور می کند و نه خط های سرویس اتوبوس واحد تردد می کند.از جمله اتوبان نواب ؛ بزرگراه یادگار امام ؛ بزرگراه نیایش ؛ بزرگراه شهیدبابایی ؛بزرگراه شهید صیاد شیرازی ؛ بزرگراه شهیدآبشناسان و.... به نظر شما مردم منطقه ی مزبور که عموما دارای وسایل نقلیه شخصی بوده اند چه باید کنند.

 - در بعضی مناطق همکاران که صبح ها به محل کار می رفتند هیچ وقت بیشتر از دو سه  دقیقه منتظر ماشین های سواری نمی شدند. اما از وقتی که سهمیه بندی شده خیل مسافران منتظر ماشین آنقدر زیاداست که گاهی تا نیم ساعت هم منتظر ماشین می مانند اما باز نتیجه نمی گیرند.

* بنزین و گردشگری

- اساسی ترین ضربه ی ناشی از سهمیه بندی متوجه صنعت گردش گری شده است.

صنعت گردش گری شامل : هتل ها ؛ میهمانسراها ؛ فروشگاه های بین راهی ؛ حمل و نقل های بین شهری ؛ اتاق های اجاره ای محلی که بطور مستقیم و صدها شغل مرتبط دیگر مشمول مهلک ترین ضربات اقتصادی شده اند.

- بسیاری از مردم در مناطق گردشگر پذیر چشمشان به دست هایی بود که حکمت الهی آنان را به عنوان گردشگر به مناطق آنان می فرستاد. ارتزاق روزی اینان به میزان گردشگر در تردد بستگی داشته و دارد.

 با نگاهی به مناطق گردشگری چون شمال ایران این موضوع به وضوح قابل رویت است که کاهش چشمگیر گردشگر چه وضع فلاکت باری را برای آنان رقم زده است.

مردمی که تنها ممر در آمدشان در طول سال اجاره ی اتاق ها و منازل مسکونی بوده ؛ در تابستان امسال با بدترین دوران زندگی خود مواجه شده اند.

آنهایی که با ایجاد ایستگاه های بین راهی در مناطق گردشگر پذیر میزبان میهمانان بوده اند نیز دستخوش وخامت بارترین دوران رکود اقتصادی شده اند.

وضع تولید ؛ توزیع و پخش کنندگان صنایع دستی ؛ تعریفی ندارد.

فروشگاه های کنار خیابان نیز از این مصیبت در امان نمانده اند.

 *  بنزین و نکاتی دیگر

 - در یک نظر کارشناسانه با اشاره به اعلام توزیع ۸ میلیون کارت سوخت قائدتا باید مصرف سوخت در بدترین شرایط و بطور متوسط روزانه ۵.۵ لیتر ( به گفته ی یکی از مسوولان  موافق سهمیه بندی و مطلع ) ما باید در روز ۴۴ میلیون لیتر مصرف بنزین داشته باشیم ؛ اما در آن زمان اعلام شده است که جمع تولید و واردات بنزین چیزی حدود ۷۶ میلیون لیتر است. با اشاره به اینکه مرزها ( طبق نظر ماموران امنیت )  در خصوص قاچاق بنزین در کنترل بوده ؛ چطور ممکن است در بد بینانه ترین وضعیت از ۳۱ میلیون لیتر باقی مانده بنزین به راحتی از کشور خارج شود ؟ ( این میزان را به تعداد تانکرهای خروجی تبدیل کنید ) . فرضیه ی مطرح اینست که عده ای بنزین خریداری شده را بطور مستقیم به کشورهای دیگر قاچاق کرده اند. ( راست و دروغ گردن آنهایی که میگن ).

- یکی دیگر ازنکات سهمیه بندی سخنرانی و ارایه ی نظرات کارشناسانه ی بعضی از مسوولان است . توجه کنید :

با سهمیه بندی بنزین میزان تصادفات کم شده است .

با سهمیه بندی بنزین میزان ترافیک کم شده است.

و بعضی های دیگر گفته اند با سهمیه بندی بنزین میزان مصرف آن کم شده است.

یکی نیست به آنها بگوید ؛ عزیزان  ؛ با حذف بنزین طبیعتا هیچ تصادفی نخواهیم داشت و اساسا معضل ترافیک حل خواهد شد و دیگر نگران اسراف در هزینه ی بنزین نخواهیم بود و شاید بتوانیم با صادرات آن در آمد ارزی نیز کسب کنیم.

شاید بهترین راه حل برای آنان ؛ حذف صورت مسئله بجای حل مسئله است.

 - بحث دیگر نظرات کارشناسانه در خصوص محل خرج کرد میزان صرفه جویی حاصله از سهمیه بندی است.از آن جمله:

ایجاد خط ریلی

توسعه ی ناوگان حمل و نقل

تولید و ساخت پالایشگاه های مدرن و ...

سابقه ی تاریخی نشان داده است که افزایش در آمد هیچ تغییری در توسعه ی کشور نداده است. روشن است که تفکر هزینه کردن از محل صرفه جویی نیز ؛  از نظر مردم ؛ سرابی بیش نیست.

  *  در نوشته قبلی توضیح دادم که لازم است در میزان سهمیه ی اختصاصی تمهیداتی اندیشیده شود تا از اثرات روانی و جانبی آن کاسته شود.هنوز بر این باورم و امیدوارم تادیرنشده این اتفاق مهم روی دهد. 

پی نوشت :

درج این مطلب در سایت جهانگردان رامسر