سیری در محتوی دعاها

در این نوشتار براساس بررسی گذرا بر دعاها مطالب زیر نوشته شده است. بدیهی است ممکن است شیوه های دیگری نیز در دعاها متداول باشد.

منظور از « دعا » در این نوشتار همه ی مطالبی است که در آنها درخواست از خدا لحاظ شده است. با نگاهی سریع به کتاب ارزشمند « مفاتیح الجنان » یا کلیدهای بهشت نوشته ی دانشمند فرزانه « حاج شیخ عباس قمی »  درخواست های بشری از خداوند در تقسیم بندی های زیر قابل ردیابی است:

 - دعاها: دعای کمیل ؛ دعای توسل ؛ دعای خمسه عشر و ...  

 - زیارت ائمه علیهم السلام : زیارت عاشورا ؛ زیارت وارث ؛ زیارت نامه های ائمه علیهم السلام و ....

 - احراز : احراز یا حرزهای ائمه ی معصومین که بطور عمده جهت نقش بر نگین انگشتر مورد استفاده واقع می شود.

 - تعقیبات نمازهای یومیه و واجب و مستحب.

 - نمازهای ائمه معصومین علیهم السلام و دعاهای بعد از آن.

 - صلوات های ائمه علیهم السلام : صلوات شعبانیه و.....

 - اوراد ؛ اذکار ؛ مناجات ؛  تهلیل ؛ تسبیح ؛ استغفار و توسلات و ...

 ***

محتوی دعاها براساس  نحوه ی طرح درخواست که در ذیل به آن اشاره می شود؛ شامل موارد زیر است :

 - یاد کردن خداوند با نامبردن اسم های جلاله ی خداوند.

 - یاد کردن خدا با صفات بی بدیل الهویت.

 - یاد کردن ائمه با نام  ؛ کنیه ؛ صفات ؛ اجداد و نیاکان پاکشان.

 - توسل به ائمه برای طرح و ارایه ی درخواست.

 - طرح گله و شکایت و نالیدن از مصایب و بلایا.

 - طرح مطالب امیدوارانه در عین ناامیدی بر اساس صفات پاک اله.

 - طرح درخواست و دعا بدون هیچ مقدمه و موخره.

***

دعاها ممکن است از یک یا چند بخش تشکیل شوند:

 * دعاهای یک بخشی:

این دسته از دعاها ؛ دعاهایی هستند که بلافاصله خواسته ی مورد نظر دعاکننده مطرح می شود. در این دعاها بدون هیچ مقدمه ای اصل درخواست مد نظر است.دعای بعد از نمازهای واجب ماه رمضان « اللهم ادخل علی اهل القبور السرور... » ؛ دعاهای روزهای ماه مبارک رمضان ؛ دعای حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف « اللهم الرزقنا توفیق الطاعه.... » و ...

 * دعاهای دو یا چند بخشی :

در دعاهای دو یا چند بخشی بسته به نوع دعا  با تقدم و تاخر صفات حق تعالی ذکر می شود ؛ وصف رفتار و سیره ی ائمه علیهم السلام صورت می پذیرد و خواسته ی دعاکننده ذکر می شود.

 -  دعاهایی که صفات باریتعالی ذکر شده و سپس درخواست مطرح می شود : دعای جوشن کبیر و ...

 - ابتدا اوصاف پیامبران و ائمه علیهم السلام ذکر می شود و سپس دعا می آید : زیارات ائمه معصومین ؛ زیارت وارث و ....

 - ابتدا طرح شکایت و گله می شود ؛ سپس از بزرگی خدا یاد شده و در انتهادرخواست و  دعا ذکر می شود. از این دست دعاها می توان به دعای جوشن صغیر ؛ دعای حضرت صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه الشریف « الهی عظم البلا .... » ؛ مناجات حضرت امیر علیه السلام در مسجد کوفه و ... اشاره کرد.

 - ابتدا ازخدا خواسته می شود که با اشاره به به صفات ویژه ی ائمه و توسل به آنان خواسته هایشان اجابت شود. دعای توسل نمونه ی بارز اینگونه دعاهاست.

 - در کل دعا هیچ گونه درخواستی مطرح نمی شود ولی در آن به صفاتی از خداوند اشاره می شود که خود بیانگر نوعی خواسته و دعاست . به عنوان نمونه تعقیبات اختصاصی و مشترک  نمازهای یومیه و دعای وحدت « لااله الاالله الها واحدا و نحن له مسلمون.... »  را می توان نام برد.

 - در برخی دعاها اوصاف خداوند ذکر می شود ؛ سپس توسل به ائمه یادآوری می شود و در انتها دعا بیان می شود.

در برخی از دعاها نیز تسبیحات خداوند بیان شده و سپس درخواست و دعا مطرح می شود.

***

چیستی و چرایی دعا

می خواهم اگر خدا یاری دهد در چند بخش در خصوص دعا مطلب بنویسم.

 دربخش اول چیستی و چرایی دعا ؛ در بخش دوم سیری در محتوای دعاها ؛ در بخش سوم نقش زمان و مکان در نوع دعا ؛ در بخش چهارم دعا در قران و در بخش پنجم دعا در ادعیه ی معروف و غیر معروف.

 دعا چیست ؟

دعا در مکاتب الهی  به معنی در خواست و تقاضایی است  از یک نیروی خارق العاده ی مافوق بشر  به منظور رسیدن به اهدافی برای خود و یا دیگری که  بر زبان جاری و یا دردل و ذهن به آن اشاره  می شود.

در مکاتب غیر الهی توجه به ذات اقدس اله مبدل می شود به درخواست از یک قدرت مافوق که برتری مالی ؛ جسمی و یا اجتماعی دارد.

در تمامی مکاتب بشری که ریشه ی الهی و ربوبی دارند اصل دعا به عنوان وسیله ای برای بیان خواسته ها پذیرفته شده است.

با بررسی آیات قرآن و دیگر کتب الهی نیز  ؛ دعا یکی از شیوه های گفتگو با خداوند است. 

دعای پیامبران الهی در حق فرزند ؛ خانواده ؛ خویشان ؛ هم کیشان و کل مردم قوم خود و یا جامعه به طور واضح در قرآن ذکر شده است.

دعای حضرت یونس در دل ماهی ؛ حضرت ایوب در مصیبت ها ؛ حضرت موسی در حق برادر و قوم خود ؛ حضرت مریم ؛ حضرت عیسی ؛ حضرت یعقوب ؛ حضرت یوسف و پیامبر عظیم الشان اسلام و همه ی آنها یی که در قرآن نامی از آنها برده شده است از یک طرف و دعای آنهایی که به نوعی مورد غضب خداوند واقع شده اند مانند شیطان رجیم ؛ قارون ؛ جالوت ؛ قوم حضرت لوط ؛ قوم حضرت ثمود ؛ قوم حضرت موسی و ... از جمله دعاهایی است که در قرآن به طور واضح و از زبان روایت کنندگان نقل شده است.

در قرآن به یک نمونه ی دیگر از دعا اشاره شده است که ما کمتر به آن توجه کرده ایم؛ و آن دعای انسان هایی است که از دار دنیا رفته اند و در روز رستاخیز برانگیخته شده اند و پشیمان از کارهای دنیایی میگویند : خدایا ما را به دنیا برگردان و فرصتی دیگر در اختیار ما بگذار تا کارهای نیکو و پسندیده انجام دهم.

تنها در یک فرقه از مسلمانان است که دعا شرک محسوب می شود. مسلمانان وهابی مسلک هر خواسته ای از خداوند را خارج از نماز و قرائت قرآن شرک می دانند. 

چرا دعا ؟

اینکه چرا دعا می کنیم ؛ بخشی از آن از روی عادت است. مثلا در موقع جدایی دو نفر از هم می گوییم  « خدا حافظ »  یا به  « سلامت »  و یا « به امید دیدار » با این کلمات ناخواسته ذکری را برلب رانده ایم که در یک مفهوم کلی و عام از آن به عنوان دعا یاد می شود.

بخشی از دعا به منظور تشکر و قدر دانی است  ؛ از کار دور از انتظاری که از طرف مقابل برایتان انجام شده است. در این مورد نیز « دست شما درد نکند »  ؛ « ممنون » ؛ «  متشکرم » وکلماتی از این دست برزبان جاری می شود.

بخشی از دعا نیز در مواقع سختی و مصیبت است. در این بخش دعا ها بر دوگونه است: برخی در هنگام ورود مصیبت با اشاره به صبر و تحملی که دارند و یا مصیبت وارده را طبق تعالیم الهی وسیله ای برای آزمایش خود می پندارند ؛ نوع دعاهایشان سپاس توام با گلایه است. اما آنهایی که طاقتشان کمتر و یا ایمانشان سست تر است دعاهایشان رنگ و بوی منفی و در اصطلاح عام مبدل می شود به نفرین. نفرین دعای منفی در حق خود و دیگران است و اساسا به مسبب مصیبت  توجه بیشتری نشان می دهد. خواه عامل سختی خدا باشد یا بشر. اگر مسبب این بلا را خدا بداند گاهی با احتیاط دعای منفی کرده و اگرعامل مصیبت  بشر باشد دعای منفی شدید تر شده و در اصطلاح عام  به فحش و ناسزا مبدل می شود. 

یک نوع دعا هم مخصوص بزرگان و اولیای نزدیک خداوند است که نه از روی عادت است و نه از روی درماندگی بلکه از روی عشق و دلدادگی به صاحب دعا ست و انگار گفت و گویی است عاشقانه بین عاشق و معشوق .  مانند دعای پرمحتوای کمیل و برخی ادعیه دیگر. ...

وب نوشت

چند وقتی است که ننوشته ام.

دلم برای نوشتن تنگ شده است.

وب نوشت ها رویای نویسندگانی است که تن به چاپ نوشته های خود نمی سپارند.

نوشته هایی با خوانندگان بسیار.

نوشته هایی که هزینه های چاپ و توزیع ندارند.

نوشته هایی که نگرانی فروش ندارند.

نوشته هایی که از دل بر می آیند.... و شاید بردل نشینند.

 وب نوشت ها ؛ دریای بی پایان نویسندگانی با ایده های مختلف است.

هرکس در وادی خاص مورد علاقه ی خود می نویسد. از دنیای خبر ، تا دنیای سیاست ؛ از عشق زمینی ، تا عشق های آسمانی ؛  از دنیای اقتصاد و فرهنگ ، تا نوشته هایی از روی بی فرهنگی و هر مطلبی که به ذهنتان خطور می کند.

در دنیای مجازی همه ی نویسندگان حق نوشتن دارند ، و این خواننده است که حق انتخاب دارد. می تواند بخواند و یا نخواند. بر خلاف دنیای مطبوعات که بعضی ها حق نوشتن دارند و خوانندگان مجبورند از میان مطالب نوشته شده ی اجباری ، بعضی را نخوانند. 

در دنیای مجازی نوشتن از دل است و خواندن از روی علاقه.

امیدوارم در آینده بیشتر و بهتر بنویسم.

منتظر نظرات سازنده هستم.