سیری در محتوی دعاها

در این نوشتار براساس بررسی گذرا بر دعاها مطالب زیر نوشته شده است. بدیهی است ممکن است شیوه های دیگری نیز در دعاها متداول باشد.

منظور از « دعا » در این نوشتار همه ی مطالبی است که در آنها درخواست از خدا لحاظ شده است. با نگاهی سریع به کتاب ارزشمند « مفاتیح الجنان » یا کلیدهای بهشت نوشته ی دانشمند فرزانه « حاج شیخ عباس قمی »  درخواست های بشری از خداوند در تقسیم بندی های زیر قابل ردیابی است:

 - دعاها: دعای کمیل ؛ دعای توسل ؛ دعای خمسه عشر و ...  

 - زیارت ائمه علیهم السلام : زیارت عاشورا ؛ زیارت وارث ؛ زیارت نامه های ائمه علیهم السلام و ....

 - احراز : احراز یا حرزهای ائمه ی معصومین که بطور عمده جهت نقش بر نگین انگشتر مورد استفاده واقع می شود.

 - تعقیبات نمازهای یومیه و واجب و مستحب.

 - نمازهای ائمه معصومین علیهم السلام و دعاهای بعد از آن.

 - صلوات های ائمه علیهم السلام : صلوات شعبانیه و.....

 - اوراد ؛ اذکار ؛ مناجات ؛  تهلیل ؛ تسبیح ؛ استغفار و توسلات و ...

 ***

محتوی دعاها براساس  نحوه ی طرح درخواست که در ذیل به آن اشاره می شود؛ شامل موارد زیر است :

 - یاد کردن خداوند با نامبردن اسم های جلاله ی خداوند.

 - یاد کردن خدا با صفات بی بدیل الهویت.

 - یاد کردن ائمه با نام  ؛ کنیه ؛ صفات ؛ اجداد و نیاکان پاکشان.

 - توسل به ائمه برای طرح و ارایه ی درخواست.

 - طرح گله و شکایت و نالیدن از مصایب و بلایا.

 - طرح مطالب امیدوارانه در عین ناامیدی بر اساس صفات پاک اله.

 - طرح درخواست و دعا بدون هیچ مقدمه و موخره.

***

دعاها ممکن است از یک یا چند بخش تشکیل شوند:

 * دعاهای یک بخشی:

این دسته از دعاها ؛ دعاهایی هستند که بلافاصله خواسته ی مورد نظر دعاکننده مطرح می شود. در این دعاها بدون هیچ مقدمه ای اصل درخواست مد نظر است.دعای بعد از نمازهای واجب ماه رمضان « اللهم ادخل علی اهل القبور السرور... » ؛ دعاهای روزهای ماه مبارک رمضان ؛ دعای حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف « اللهم الرزقنا توفیق الطاعه.... » و ...

 * دعاهای دو یا چند بخشی :

در دعاهای دو یا چند بخشی بسته به نوع دعا  با تقدم و تاخر صفات حق تعالی ذکر می شود ؛ وصف رفتار و سیره ی ائمه علیهم السلام صورت می پذیرد و خواسته ی دعاکننده ذکر می شود.

 -  دعاهایی که صفات باریتعالی ذکر شده و سپس درخواست مطرح می شود : دعای جوشن کبیر و ...

 - ابتدا اوصاف پیامبران و ائمه علیهم السلام ذکر می شود و سپس دعا می آید : زیارات ائمه معصومین ؛ زیارت وارث و ....

 - ابتدا طرح شکایت و گله می شود ؛ سپس از بزرگی خدا یاد شده و در انتهادرخواست و  دعا ذکر می شود. از این دست دعاها می توان به دعای جوشن صغیر ؛ دعای حضرت صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه الشریف « الهی عظم البلا .... » ؛ مناجات حضرت امیر علیه السلام در مسجد کوفه و ... اشاره کرد.

 - ابتدا ازخدا خواسته می شود که با اشاره به به صفات ویژه ی ائمه و توسل به آنان خواسته هایشان اجابت شود. دعای توسل نمونه ی بارز اینگونه دعاهاست.

 - در کل دعا هیچ گونه درخواستی مطرح نمی شود ولی در آن به صفاتی از خداوند اشاره می شود که خود بیانگر نوعی خواسته و دعاست . به عنوان نمونه تعقیبات اختصاصی و مشترک  نمازهای یومیه و دعای وحدت « لااله الاالله الها واحدا و نحن له مسلمون.... »  را می توان نام برد.

 - در برخی دعاها اوصاف خداوند ذکر می شود ؛ سپس توسل به ائمه یادآوری می شود و در انتها دعا بیان می شود.

در برخی از دعاها نیز تسبیحات خداوند بیان شده و سپس درخواست و دعا مطرح می شود.

***