نیاز به احداث پارک در شهرستان رامسر

پارک عبارت است از فضای سبز طراحی شده‌ای که در مالکیت عموم قرار دارد و جزئی از فضاهای شهری محسوب می شود این فضاها توسط گیاهان و درختان پوشیده شده و بر اساس نظارت و مدیریت انسان حفظ و نگهداری یا احداث می‌شود . در پارک وسایل بازی وسایل محل های استراحت و جنبه های آموزشی دیگر می تواند پیش بینی گردد. اکثر شهرهای بزرگ ایران مثل تهران  ، مشهد ،  اصفهان ،  شیراز  ، رشت ، تبریز و دیگر شهرهایی که از منابع مالی مناسب برخوردار هستند ،  از فضاهای سبز شهری با نام پارک برخوردار هستند.

پارک ها بر اساس اهمیت ، مقیاس حوزه ی نفوذ ، شکل ، موقعیت مکانی و عملکرد دارای تنوع بسیاری می باشند که می توان پارک های ملی ، شهری ، ناحیه‌ای ، منطقه‌ای ، فراشهری ، منظم ، غیر منظم ، مختلط ، فانتزی  ، مدرن ، برون شهری ، درون‌شهری از تقسیم‌بندی‌های تعریف شده رایج برای پارک نام برد.

در شهرستان رامسر با توجه به محیط طبیعی سرسبز ، بکر و طبیعی آن ممکن است سرانه فضای سبز در آن بسیار به نظر می رسد و به لحاظ اسمی برخی مکان ها به عنوان پارک قلمداد شوند مانند پارک جنگلی صفارود ،  مجموعه جنگلی دالخانی ، مسیرهای ترددی جواهرده ، جنت رودبار و اشکورات ؛ اما برای استفاده تمام مردم از فضاهایی برای استراحت و آموزش به خصوص برای افراد مسن و کودکان نیاز به مکان های مناسب تری احساس می شود ؛ که متاسفانه رامسر فاقد این مکان هاست.

رامسر با داشتن پتانسیل بزرگی مثل باغ ۳۳ هکتاری می تواند یک مرکز تفریحی آموزشی و استراحتی بسیار وسیع در 30 یا ۳۳ هکتار را به عنوان پارک شهری رامسر به منصه ظهور برساند.

باغ ۳۳ هکتاری ، پیش از انقلاب به واسطه وجود هتل قدیم و هتل بزرگ رامسر و فضاسازی بسیار زیبای باغ ایرانی در آن با مراقبت ویژه ای که از آن می شد ، محل گذر مردم محسوب می شد اما به عنوان فضای پارک ، برای مردم عادی و شهروندان رامسر کمتر مورد استفاده قرار می گرفت هرچند در ایام نوروز و یا برخی از جشن ها یکی از پر تردد ترین فضاهای سرسبز در دسترس بود. پس از پیروزی انقلاب و متاسفانه با رهاسازی این فضا ، اکثر مناظر طراحی شده ی زیبای آن دچار چالش شد و از بین رفت. در سال های اخیر نسبت به بازسازی ناقص آن اقداماتی انجام پذیرفت  اما هنوز به زیبائی پیشین نرسیده است.

شهرداران مختلف و اعضای شوراهای مختلف رامسر همگی شعار آبادسازی باغ ۳۳ هکتاری را به عنوان یکی از اولویت های خود مطرح می‌کردند . اما با مالکیت وزارت گردشگری و میراث فرهنگی تاکنون اتفاق مثبتی در آن رخ نداده است. شاید یکی از دلایل اصلی آن متعلق بودن این فضا به بنیاد مستضعفان و وابستگی آن به هتل قدیم و هتل بزرگ رامسر و محدویت های میراثی بود. اما این مهم چند سال پیش ، عملاً با واگذاری فضای باغ 33 هکتاری به شهرداری رامسر تلطیف شد ، هرچند سازمان میراث فرهنگی گردشگری هنوز هم برای ایجاد تغییرات در آن محدودیت ها و ضوابطی را مطرح کردهاست.

 در دوره های مختلف شورا و شهرداران ؛ برخی از مدیران شهری نسبت به احداث پارک های محلی اقدام نمودند که این امر جای تشکر و قدردانی دارد. شاید لازم باشد شهردار و شورای شهر رامسر و کتالم و سادات شهر به منظور استفاده کودکان و سالمندان مکان های ویژه‌ای برای محلات پیش بینی نمایند. این مهم لازمه ی امروز شهرنشینی شده است چرا که با وجود آپارتمان ها و به ویژه در دوران سخت بیماری کرونا عملاً تحرک این دو دسته از شهروندان دچار چالش شده است.

طراحی و احداث پارک های محله می تواند به عنوان یک برنامه ی کوتاه مدت و میان مدت باشد تا با شروع فازهای احداث پارک 33 هکتاری و تکمیل آن در مدتی طولانی ؛ بخشی از نیازهای شهروندان به استفاده از پارک تامین گردد . بدیهی است یکی از وظایف تعریف شده ی شهرداری با این مهم اقدام عملی به خود می گیرد.

کتاب مقدس مسیحیان و اناجیل چهارگانه

این نوشتار حاصل پژوهشی کوتاه در باب اناجیل چهارگانه است و به عنوان پروژه ی درسی تهیه و تنظیم شده بود. با اشاره به جامع بودن پژوهش تقدیم خوانندگان محترم می شود

کتاب مقدس مسیحیان و اناجیل چهارگانه

کتاب مقدس، عنوان مجموعه اى از نوشته هاى کوچک و بزرگ است که مسیحیان همه ، و یهودیان بخشى از آن را کتاب آسمانى و الهى خود مى دانند.  عنوان معروف این مجموعه در زبان انگلیسى و بیشتر زبان هاى اروپایى «بایبل» و یا کلمه هاى هم خانواده ى آن است که از کلمه ى یونانى «Biblia» به معناى «کتاب ها» گرفته شده است.

در زبان هاى فارسى و عربى عنوان « عهدین » نیز براى این کتاب به کار مى رود. عنوان مذکور به این اعتقاد مسیحیان اشاره دارد که خداوند دو عهد و پیمان با انسان بسته است : یکى «عهد قدیم»  که در آن خداوند از انسان پیمان گرفته است که بر شریعت الهى گردن نهد و دیگرى «عهد جدید»  که پیمان بر سر محبت خدا و عیسى مسیح است.

متناظر با این تقسیم، کتاب هاى مربوط به دوره ى اول را « عهد قدیم » و کتاب هاى مربوط به دوره ى دوم را «عهد جدید» مى خوانند و هر دو قسمت از نظر مسیحیان مقدس و معتبر است ، لکن یهودیان معتقدند که خدا تنها یک پیمان با انسان بسته و آن همان پیمان «شریعت» است  و بر این اساس تنها بخش «عهد قدیم» را ـ که «عهد» مى نامند ـ قبول دارند. البته اصطلاح رایج براى عهد قدیم در میان یهودیان واژه ى «تنخ» است که مخفف «تورات» ، «نبیم» ، «انبیا» ، «کتوبیم» و «مکتوبات» است.

عهد قدیم

بخش اول کتاب مقدس ـ که قریب سه چهارم کل کتاب مى شود ـ مشتمل بر 39 یا 46 کتاب است ( این تفاوت ناشى از اختلاف بین دو نسخه است . یهودیان و مسیحیان پروتستان نسخه ى 39 کتابى را قبول دارند ، اما مسیحیان کاتولیک ها و ارتدوکس نسخه ى 46 کتابى ، را پذیرفته اند.)  طبق نسخه ى 46 کتابى (یا نسخه ى سبعینه) که مورد پذیرش اکثر مسیحیان است، عهد قدیم به سه بخش تقسیم مى گردد : بخش اول : اسفار پنج گانه ى تورات و کتب تاریخى دیگر ؛ بخش دوم : کتب حکمت ، شعر و مناجات ؛ بخش سوم : کتب انبیا و پیش گویى هاى آن ها.

 هرچند باور عمومى یهودیان و مسیحیان این است که تورات فعلى (اسفار پنج گانه) نوشته و یا کتاب آسمانى حضرت موسى علیه السلام  است ، اما کسانى در گذشته و حال انتساب تورات موجود به حضرت موسى علیه السلام را قاطعانه رد کرده و به اثبات این نظریه پرداخته اند که تورات موجود ، در قرون پس از آن حضرت نوشته شده است.  بیش تر کتاب هاى عهد عتیق در اصل به زبان عبرى و اندکى از آن به زبان کلدانى (از زبان هاى سامى هم خانواده با عربى) بوده اند که به یونانى ترجمه شده اند.

 عهد جدید

عهد جدید به پیمانی اشاره دارد که آغازگر دورهی جدیدی از ارتباط خداوند با انسان است .  خداوند طبق این پیمان و قوانین شریعتی را که از طریق موسی عطا کرده بود برداشت  (سفر خروج فصل ۱۹ آیه‌های ۵ و ۶) و ایمان به مسیح را شرط بخشایش گناهان انسان و رستگاری او قرار داد.

نشانه و اصل محوری این پیمان ، بخشش کلیه گناهان به واسطه ی قربانی شدن عیسی مسیح (یعنی صورت بشری خداوند) است. عهد جدید علاوه بر چهار انجیل اصلی ، کتاب اعمال رسولان ، نامه‌های رسولان مسیح و کتاب مکاشفه را هم دربرمی‌گیرد. انجیل‌های دیگری هم در طول تاریخ نوشته شده‌است که همگی متاخرتر از چهار انجیل اصلی هستند. پروفسور درل باک  ، عهدجدیدپژوه معاصر ارزش این متون را به دلیل نگارندگان آن‌ها و زمان نگارششان می‌داند.

بخش دوم کتاب مقدس ، عهد جدید است که تنها مسیحیان آن را قبول دارند. عهد جدید به زبان یونانى نوشته شده است، در حالى که حضرت عیسى علیه السلام  و حواریون او به زبان آرامى ( لهجه اى از زبان عبرى) سخن مى گفتند. علت این امر آن است که با کشورگشایى اسکندر و ایجاد یک امپراطورى بزرگ ، زبان یونانى در بسیارى از مناطق تبلیغ شد ، به گونه اى که بسیارى از مردم با این زبان آشنایى یافتند. هنگامى که رسولان مسیحى براى مردم منطقه ى دریاى مدیترانه و اطراف آن سخن مى گفتند یا مى نوشتند ، طبیعى بود که از زبان مشترک (یونانى) استفاده کنند.

رساله هاى پولس

پولس نخستین نویسنده ى عهد جدید به شمار مى رود. رساله هاى او مشتمل بر 13 یا 14 نامه است که براى افراد خاص یا اشخاص مختلف و شهرهاى گوناگون فرستاده و در آن ها نوعاً به بیان بحث هاى عقیدتى و دفاع از نظام الهیاتى خود ، که عمدتاً عیسى خدایى و نفى شریعت است ، مى پردازد. امروزه محققان به طور قطعی مى دانند که نخستین نوشته هاى عهد جدید ، رساله هاى پولس است ؛ زیرا وى در بین سال هاى 35 ـ 40 میلادی تغییر کیش داد و در سال 64 میلادی به قتل رسید و هیچ انجیلى قبل از سال 65 میلادی نوشته نشده است.

بنابراین مى توان گفت که رساله هاى پولس حداقل 20 سال قبل از اولین انجیل در کلیساها وجود داشته و از آن ها استفاده مى شده و پایه ى نظام عقیدتى مسیحیت قرار گرفته و سپس تاریخ زندگى حضرت عیسى علیه السلام نگاشته شده است. تأثیر الهیات عیسى خدایى پولس بر اناجیل هم نوا مشهود نیست ، اما انجیل یوحنّا که سال ها پس از سه انجیل دیگر در اواخر قرن اول یا ابتداى قرن دوم میلادى نوشته شده کاملا متأثر از الهیات پولسى است.

تقسیم بندى عهد جدید

عهد جدید به طور کلى به 4 بخش تقسیم مى شود :

الف : زندگى نامه و سخنان حضرت عیسى علیه السلام : این بخش مشتمل بر 4 انجیل است که گفته مى شود «متى» ، «مرقس» ، «لوقا» و «یوحنا» آن ها را نوشته اند.

سه انجیل نخست سبکى یکسان دارند و مطالب مندرج در آن ها هماهنگ اند و با فرهنگ یهودى اختلاف چندانى ندارند . سه انجیل «متى» ، «مرقس» و «لوقا» را به سبب اشتراکات فراوان ، اناجیل هم نوا یا هم دید مى نامند. ؛ اما انجیل چهارم (یوحنا) از نظر مطالب با اناجیل دیگر متفاوت است و با فرهنگ یهودى سازگارى ندارد و در آن الوهیت حضرت عیسى مطرح شده است.

غالب محققان بر آن اند که این سه انجیل بعد از حضرت عیسى و حدوداً بین سال هاى 65 ـ 70 میلادی ، یعنى بیشتر از سى سال پس از حیات زمینى حضرت عیسى(علیه السلام) نوشته شده اند و برخى از پژوهشگران کتاب مقدس معتقدند که انجیل متى و لوقا از روى انجیل مرقس نوشته شده اند.

ب : تبلیغات و مسافرت هاى تبلیغى مبلغان مسیحى : در این بخش کتاب «اعمال رسولان» وجود دارد که اقدامات حواریون و دیگر مسیحیان ، مخصوصاً «پولس» رابیان مى کند.

ج :  نامه ها : رسولان ، نامه هایى به شهرها و افراد گوناگون نگاشته اند که 21 عدد از آن ها در مجموعه ى عهد جدید آورده شده اند. سیزده یا چهارده نامه از «پولس» ، سه نامه از «یوحنا» ، دو نامه از «پطرس» ، و یک نامه مشترک از «یعقوب» و «یهودا» وجود دارد. این نامه ها حاوى مطالبى ارشادى و احیاناً اعتقادى است.

 د : رؤیا و مکاشفه : در این بخش ، تنها کتاب «مکاشفه ى یوحنا» قرار دارد که کتاب سرّى و رمزى است و حوادث آینده را پیش گویى مى کند.

نویسندگان عهد جدید یا اناجیل چهارگانه

انجیل در لغت یونانى به معناى «مژده» یا خبر خوش است.  اِنجیل، عربی شده واژهی یونانی εὐαγγέλιον  ، اِئوانگِلیون  euangelion، شرحی از زندگی و آموزه‌های حضرت عیسی علیه‌السلام یکی از پیامبران اولوالعزم  است.

انجیل در تمام دنیا به صورت گسترده در دسترس است. «انجیل» به عنوان کتاب‌مقدس مسیحیان مشهور است ، کتاب مقدس عبری و انجیل مسیحیان درطی زمان‌های مختلف به بیش از ۲۱۰۰ زبان گوناگون ترجمه شده‌اند که این تعداد ترجمه بیش از هر کتاب دیگری است. بیش از شش میلیارد نسخه از کتاب انجیل از سال ۱۸۱۵ به فروش رفته که این کتاب را در صدر پرفروش‌ترین کتاب تمامی اعصار قرار داده‌است.

چهار انجیل ابتداى عهد جدید ، در واقع چهار زندگى نامه از حضرت عیسى(علیه السلام) هستند که به دست چهار نفر نوشته شده اند. آن ها دارای قسمت‌های مشترک بسیاری هستند اما تفاوت‌هایی نیز دارند واژه «انجیل» هم بر کل کتاب «عهد جدید» و هم بر چهار بخش ابتدایی کتاب یعنی زندگی‌نامه‌های مسیح ، اطلاق می‌شود. مسیحیان این چهار کتاب را «مانند چهار تصویر از مسیح ولی از زوایای مختلف» توصیف می‌کنند.

اناجیل چهارگانه با توجه به نام مؤلفان آن‌ها ، به انجیل مَتّا ، انجیل مَرقُس، انجیل لُوقا و انجیل یوحنّا شهرت یافته اند و در کنار یکدیگر انجیل‌های عهد جدید از کتاب مقدس هستند . به‌رغم پژوهش‌های وسیع انجام گرفته درباره تاریخ نگارش ، هویت نویسندگان و درستی و پیوستگی سند آن‌ها ، وحدت نظر قاطعی در این باره پیدا نیست اما احتمالاً بین سال‌های ۶۶ تا ۱۱۰ میلادی نوشته شده‌اند.

همان طور که ذکر شد نام نویسندگان چهار انجیل مذکور مشخص نیست و این اسامی در قرن دوم میلادی به آن‌ها داده‌شده است. احتمال قریب به یقین هیچ‌کدام از نویسندگان این انجیل‌ها حضرت عیسی علیه‌السلام را از نزدیک نمی‌شناختند و هر چهار انجیل پس از نقل سینه به سینه سرانجام مکتوب شده‌اند. مسیحیان به اتفاق ،  عهد جدید را به عنوان کتاب آسمانی خود قبول دارند و مطالعه می‌کنند.

در الهیات مسیحی ، بدون اعتقاد به نزول وحیانی انجیل‌های یاد شده و دیگر بخش‌های عهد جدید بر حضرت عیسی علیه‌السلام ، نگارش مجموعه مذکور به دست انسان‌های عادی و پس از صعود مسیح علیه‌السلام  پذیرفته شده‌است.

1 - انجیل مَرقُس

انجیل مرقس قدیمى ترین و مختصرترین آن هاست که معمولا آن ها را به یوحناى مرقس، دوست ، همدم و مترجم پطرس ؛ که احیاناً هم سفر پولس نیز بوده است ، نسبت مى دهند. نوشته هاى او مطالبى است که از پطرس آموخته و ثبت کرده است. این انجیل بسیار کوتاه ، واقع بینانه ، روشن و پرقدرت است. مانند آلبومى که مختص عکس هاى شخصِ به خصوصى باشد و یک رشته تصاویر مهم از حضرت عیسى علیه السلام ارائه مى دهد. مرقس توانسته شخصیت و اعمال مسیح را با این تصاویر به خوبى نشان دهد. نگارش انجیل او را به زبان رومی و بنا بر نظر بیش‌تر محققان در بین سال‌های ۶۵-۷۰ میلادی و در شهر رم دانسته‌اند.

2 - انجیل مَتّا

مفصل‌ترین انجیل و منسوب به متّای حواری است. پیش از آغاز نقادی‌ها در عصر جدید ، قدیمی‌ترین انجیل است ؛ اعتقاد سنتّى مسیحى این بود که به دست «متاى خوازى» نوشته شده است ، اما با نقّادى هاى عصر جدید ، عقاید فوق اعتبار خود را از دست داده است و از احتمال نگارش آن به دست فردی دیگر و همنام با وی سخن رانده اند و اغلب ، مکان مکتوب شدن آن را انطاکیه ترکیه گفته‌اند . اما محققان با استناد به برخی گزارش‌های خود آن و نیز تکرار همه ی مطالب انجیل مرقس در آن ، تاریخ تألیف آن را نیز بین سال‌های ۵۰-۶۰   یا  ۶۵ تا ۷۰ و گاه ۳۸ میلادی تخمین زده و نگارش آن را پس از انتشار انجیل مرقس دانسته‌اند.  نسخه اصلی آن به زبان عبری بوده و در دست نیست اما بعدها به زبان‌های دیگر از جمله یونانی ترجمه شد

3 - انجیل لوقا

لوقا، حواری نبود ، مسیح علیه‌السلام  را ندید و نصرانیت را از پولس فرا گرفت. براساس دیدگاه سنتی ،    انجیل لوقا و نیز کتاب اعمال رسولان ، منسوب به لوقاى طبیب ، یار و همراه پولس است که احتمالا در انطاکیه با تبلیغ پولس ایمان آورده و با او دوست و هم نشین شده بوده  و این‌کتاب روایت لوقا به نقل از پولس است.  البته بیشتر محققان مطالب انجیل او را برگرفته از انجیل مرقس و متّا و  نگارش آن را بین سال‌های ۷۰-۹۰ و به احتمال بیش‌تر ۸۰-۸۵ میلادی می‌دانند و برخی از حکایات آن از قبیل حوادث دوران کودکی عیسی علیه‌السلام در اناجیل دیگر نیامده‌است.

بسیارى از انجیل شناسان معتقدند که انجیل متى و انجیل لوقا در نگارش از انجیل مرقس استفاده کرده اند و در بسیارى از مشترکات دیگرشان از یک منبع شفاهى بهره برده اند.

4 - انجیل یوحَنّا

یوحنّا ، پسر زبدى ، که از خردسالى در زمره ى حواریون بود می دانند و  یوحنّا را حواری مورد علاقه شدید مسیح  علیه‌السلام خوانده‌اند. اعتقاد غالب سنتى در کلیساى مسیحى این بود که این انجیل توسط یوحنا نوشته شده است . اما اعتقاد مزبور در قرن نوزدهم زیر سؤال رفت و کوشش هاى بسیار براى شناسایى نویسنده ى این انجیل به جایى نرسید. 

در صحت انتساب انجیل یاد شده به وی از جمله به سبب فاصله زیاد زمانی ، تردیدهایی وجود دارد. انجیل یوحنا کاملا متفاوت با سه انجیل دیگر و آمیزه‌ای از زندگی مسیح علیه‌السلام و مفاهیم فلسفی یونان است.  یکتاپرستی ، پیروی از او و نیز تصدیق تورات و نفی شرک از این قبیل است.

از نظر سبک و  تاریخى آخرین انجیل بوده و اختلاف در تاریخ نگارش آن بیش از سه انجیل دیگر است. گاه تاریخ تألیف آن را سال ۶۵ میلادی می‌دانند .

انجیل یوحنّا با سه انجیل دیگر ـ که اناجیل هم نوا یا  « مسیح تاریخ » خوانده مى شوند ـ بسیار متفاوت است و علاوه بر آن ، تنها انجیلى است که الهیات " عیسى خدایى "  را ترویج مى کند و آن را « مسیح ایمان » نیز خوانده اند.

نویسنده ى انجیل یوحنّا علاوه بر این که اناجیل قبلى و رساله هاى پولس را در اختیار داشته و از آن ها در تدوین انجیلش استفاده کرده ، داراى مشرب فلسفى هم بوده و کتابش مشحون از مایه هاى فلسفى یونان است.

منابع ذکر شده در جستجوی اینترنتی:

1 - فهرست منابعانگلیسی

1-     Perkins, Pheme (1998). "The Synoptic Gospels and the Acts of the Apostles: Telling the Christian Story".

2-     In Barton, John (ed.). The Cambridge companion to biblical interpretation. Westminster John Knox Press

3-     Reddish, Mitchell (2011). An Introduction to The Gospels. Abingdon Press

4-     Lincoln, Andrew (2005). Gospel According to St John. Bloomsbury Publishing

5-     Reddish, Mitchell (2011). An Introduction to The Gospels. Abingdon Press.

6-     - Wayback Machine/The missing Gospels 

7-     "Most read books in the world | Statistic".

8-     Statista. Retrieved 2018-09-18

9-     «Best-selling book of non-fiction»

10- Guinness World Records.   

11- Casey, Maurice

12- . An Aramaic Approach to Q Sources for the Gospels of Matthew and Luke (Society for New Testament Studies Monograph Series) New York: Cambridge UP, 2002. Print

13- Masoretic   «CHAPTER VI»

14- «Bible Chapter and Verse Divisions--Late Comers». web.archive.org

15-    Cross, F, Th Oxford Dictionary of Christian Church (ODC), London, Oxford University Press

۲ - فهرست منابع فارسی

آفاق تفسیر (مقالات و مقولاتی در تفسیر پژوهی)؛ انجیل شریف یا عهد جدید؛ انجیل عیسی مسیح؛ انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیضاوی؛ تاج العروس من جواهر القاموس؛ تاریخ تمدن، ویل دورانت؛ تاریخ قرآن، رامیار؛ تاریخ کلیسای قدیم در امپراطوری روم و ایران؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تحقیقی در دین مسیح؛ تفسیر جوامع الجامع؛ تفسیر الصافی؛ تفسیر عبدالرزاق؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیرالکتاب المقدس؛ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب؛ تفسیر المنار؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ خلاصه ادیان؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ زاد المسیر فی علم التفسیر؛ الصراط المستقیم الی مستحق التقدیم؛ فتح القدیر؛ الفرقان فی تفسیر القرآن؛ فقه القرآن، راوندی؛ قاموس کتاب مقدس؛ قرآن‌شناسی؛ القرآن الکریم و التوراة والانجیل و العلم؛ کتاب مقدس؛ الکتاب المقدس فی المیزان؛ الکشاف؛ کلام مسیحی؛ لسان العرب؛ مجمع البحرین؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ محمد خاتم پیامبران؛ محمد در تورات و انجیل؛ المدخل الی العهد الجدید؛ مسیحیت؛ مسیحیت‌شناسی مقایسه‌ای؛ مسیحیت و بدعت‌ها؛ معانی القرآن، نحاس؛ معرفی عهد جدید؛ المورد قاموس انکلیزی عربی؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ النهایة فی غریب الحدیث و الاثر؛ واژه‌های دخیل در قرآن مجید؛ هفت آسمان ؛ توماس میشل، کلام مسیحى، ترجمه ى حسین توفیقى ؛ عبدالرحیم سلیمانى اردستانى، کتاب مقدس  ؛ «باروخ اسپینوزا» (1632 ـ 1677 م) دانشمند هلندى ؛   دکتر الکسندر کیوس ؛ حسین توفیقى، آشنایى با ادیان بزرگ  ؛ باروخ اسپینوزا ، مصنف واقعى اسفار پنجگانه ، ترجمه ى علیرضا آل بویه ؛  مجله ى هفت آسمان ، ش  1  ؛   رحمة الله هندى ، اظهار الحق  ؛ عبدالرحیم سلیمانى اردستانى، کتاب مقدس  ؛  مریل سى تنى، معرفى عهد جدید، ترجمه ى طاطه وس میکائیلیان  ؛ فهیم عزیز  المدخل الى العهد الجدید ، ؛  کلام مسیحى ؛  سارو خاچیکى، کتاب مقدس را بهتر بشناسیم  ؛ سید محمد حسین طباطبایى، تفسیر المیزان ، انجیل برنابا. ترجمهی  امیر رضا لبافی. نشر آریا دانش ؛ جاش مَک‌داوِل «کانن کتاب‌مقدس/قسمت اول». مجله ی کلمه  ؛ برنارد رم «مدارک مسیحی پروتستان» شیکاگو: نشر مودی، ۱۹۵۷