پول ملی و طرح حذف صفر از آن

مقاله ی پول ملی و طرح حذف صفر از آن  در روز چهارشنبه 3 مهر ماه سال 1387 بر روی وب نوشتم قرار گرفت. با اشاره به تاکید وزیر تنکابنی اقتصاد و دارائی کشور در دولت دهم مبنی بر حذف سه صفر از پول ملی مجددا مقاله ی مزبور را برای بازخوانی این مهم در صفحه ی اصلی قرار می دهم.  

این مقاله در آن زمان در سایت بالاترین و سیاوشون نیز قرار داده شد.

ان شاالله خوانندگان محترم با نظرات خود ما را بهره مند سازند. 

 

تاریخچه ی حذف صفر از پول 

 حذف صفر واحد پولی کشورها، نخستین بار در آلمان و پس از جنگ جهانی دوم رخ داد. این کشور زیر فشار اقتصادی ناشی از جنگ جهانی دوم و خسارت‌های بر جای مانده از آن، تورمی شدید را تجربه می‌کرد که سیاستگذاران اقتصادی آلمان را وادار به حذف صفرها از مارک کرد.  

از سال ۱۹۶۰ تا کنون ، در ۷۱ مورد دولتهای در حال توسعه مجبور شده اند چندین صفر را از پول ملی خود حذف کنند .آخرین نمونه در این زمینه به زیمبابوه مربوط می شود که طی آن دولت این کشور ۱۰ صفر از پول ملی این کشور حذف کرد. در ژانویه ۲۰۰۵ نیز، ترکیه لیره جدید را جایگزین لیره قدیم خود کرد . بر این اساس ، هر یک میلیون لیره  قدیم ترکیه ( حذف شش صفر )  به یک لیره جدید تبدیل شد . در ماه جولای همین سال نیز رومانی با حذف چهار صفر واحد پول جدید خود موسوم به لیو را معرفی کرد . در هر دو مورد، دولتهای ترکیه و رومانی پیام آشکاری را برای مردم و جامعه بین الملل فرستادند و آن اینکه سیاستهای اقتصادی دولت در گذشته اشتباه بوده است . 
 در سال ۱۹۹۲ میلادی بحران های اقتصادی در آرژانتین موجب کاهش چشمگیر ارزش پول ملی این کشور و وقوع بحران دلار در این کشور شد . دولت آرژانتین نیز مجبور شد برای جلوگیری از افزایش شدید تورم ، بسته اصلاحات اقتصادی را با اولویت حذف صفر از پول ملی اجرا کند . در برخی از کشورها مثل شیلی و کرواسی ، سیاست حذف صفر پس از اجرای سیاستهای تثبیت اقتصادی انجام شده است .
در برخی از کشورها مثل آنگولا ، جمهوری کنگو و نیکاراگوئه به رغم حذف صفر از پول ملی ، تورم همچنان بالا است . بنابراین یکی از مسائلی که حذف صفر از پول ملی را ایجاب می کند ، افزایش شدید تورم است . در آرژانتین طی سال ۱۹۶۰ میلادی ، هر دلار آمریکا در برابر ۱۱۰۰ تا ۳۵۰۰ پزوی آرژانتین مبادله می شد . آرژانتین با حذف دو صفر از پول خود ارزش آن در برابر دلار را افزایش داد . در اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی نیز هر دلار آمریکا در برابر ۱۸۰۰۰ تا ۱۸۰۰۰۰ پزو داد و ستد می شد . دولت آرژانتین در سال ۱۹۸۳ چهار صفر از پول خود را حذف کرد . اگر دولت تنها به حذف صفرهای پول ملی اکتفا کند و اصلاحات اقتصادی فراگیر و جامعی را اجرا ننماید ، سیاست حذف صفر به تنهایی کارساز نخواهد بود .  

 حذف صفر ها نیز ابعاد مختلفی داشته است . در این مدت از ۱۴ مورد حذف یک صفر   ۹ مورد حذف شش صفر  وجود داشته است و میانگین آن حذف سه صفر از پول ملی بوده است .  

نوزده کشور در این مدت یک بار اقدام به حذف صفر کرده اند و ده کشور نیز دو بار این کار را انجام دادند . آرژانتین چهار بار ، یوگسلاوی سابق ۵ بار و برزیل نیز شش بار صفر های پول ملی خود را حذف کردند . 
رکورددار این تغییرات، کشور برزیل است، به گونه‌ای که تاکنون این کشور در شش مرحله، هجده صفر از جلوی واحد پولی خود حذف کرد و هشت بار نیز واحد پولی خود را تغییر داد

ایران پس از زیمبابوه بحران‌زده با تورم یازده میلیون و 250 هزار درصدی و  برمه فقیرترین کشور آسیا، با تورم 40 درصدی از حیث تورمی در رده سوم جهان قرار دارد.
با این حال در بین ده کشوری که رکورددار تورم در ماه مرداد ۸۷ بوده‌اند، ایران پس از پاکستان و مصر با 340 میلیارد دلار، بیشترین تولید ناخالص ملی را داشته است.  

            ***********************  

حذف صفر از پول ملی 

حذف صفر از پول ملی چندی است که مجددا در ادبیات اقتصادی جامعه خود را نمایان کرده است. پیشنهاد حذف یک صفر ؛ تبدیل ریال به تومان ؛ حذف سه صفر و حتی حذف چهار صفر و انتخاب  نامی جدید برای پول ملی اذهان برخی را به خود مشغول کرده است.  موضوع حذف صفر از پول ملی ؛  در سال 72 که طهماسب مظاهری در بانک مرکزی حضور داشته ،  در دستور کار اداره بررسی‌های اقتصادی بانک مرکزی قرار گرفت اما برخی مسوولان بعدی با این اقدام موافق نبودند و بررسی‌ها لازم متوقف شد.  

 پس از گذشت 14سال از این طرح سرانجام  رئیس جمهوری دستور بررسی حذف 3 صفر از پول ملی را در بخشهای تخصصی بانک مرکزی صادر کرد. در همین حال وزیر امور اقتصادی و دارایی از تصویب پیشنهاد حذف صفرهای پول ملی در کارگروه تحول اقتصادی دولت خبر داد و  گفت: هم اکنون این کارگروه در حال بررسی زمان اجرایی شدن این پیشنهاد است.  

علت حذف صفر از پول ملی  

از سوئی بانک مرکزی سرانه اسکناس در ایران را 114 برگ اعلام و تصریح کرده است: این حجم از سرانه اسکناس ایران را جزو کشورهای رکوردار در این زمینه قرار داده است، زیرا سرانه اسکناس در کشورهای پیشرفته بین 12 تا 14 برگ است. 

 از دیگر سو کاهش ارزش پولی ملاک است . قدرت خرید اسکناس هزار تومانی که برای بار اول در سال 1351 منتشر شده است ؛  معادل 128 هزار تومان امروز است .  و اسکناس ١٠٫٠٠٠ ریالی در حال حاضر فقط حدود ٢٥ ریال سی سال پیش قدرت خرید دارد.

این در حالی است که در مقابل ارز های خارجی ؛ پولهای درشت ما معادل پول خرد بسیاری از کشورهای جهان اعتبار دارد. به عنوان نمونه  یک پوند انگلیس حدودد ۲۰۰۰۰ ریال ( دو هزار تومان ) ایران و یک دلار آمریکا معادل ده هزار ریال ما و  هزار تومان ما معادل 4 ریال عربستان سعودی است که در عربستان  تقریبا پول خرد تلقی می‌شود.  

مزایای حذف صفر از پول ملی   

 یک نگرش اقتصادی بر این باور است سیستم باید طوری باشد که مردم احساس راحتی وآسایش بیشتری در معاملات روزمره داشته باشند. بطور قطع اتخاذ چنین تصمیمی(حذف صفر از واحد پولی) موجب می شود تا فعالیتهای اقتصادی  با سهولت بیشتری انجام شود.  

همینک داد وستد روزانه مردم با تومان انجام می شود ( یعنی حذف یک صفر ) ارتباط قیمت ها با ریال برای جامعه قابل لمس نیست ومردم  در معاملات روزانه به واقع تصوری از ریال ندارند. 

حذف صفر از لحاظ نوشتاری هم کار را راحت ترخواهد کرد هم اثرات روانی اقتصادی کمتری بجای می گذارد.
  وقتی صفر از واحد  پول ملی حذف شود علاوه بر اینکه مردم پول کمتری در معاملات حمل می کنند ، از لحاظ روانی نیز احساس می کنند پول کمتری برای خرید روزانه خود می پردازند. 
حذف صفراز واحد پول ملی کشور در بعد بین المللی موجب می شود در هنگام معاملات  ارزش پول ملی ما با ارزهای دیگر با ثبات ترباشد به عنوان مثال در برابر دلار آمریکا بجای ده هزار ریال  ، ده ریال ( یک تومان ) معامله می شود. 

  بطور اختصار حذف صفرهای پول ملی 7 مزیت عمده به دنبال دارد که مشتمل‌بر کاهش حجم اسکناس، سادگی در مبادلات، نگهداری ساده‌تر حساب‌ها، ارقام و ترازنامه‌ها، اشغال فضای کمتر آمار و اطلاعات مالی در حافظه و هارد رایانه‌ها، نقل و انتقال سهل‌تر پول، کاهش آثار روانی تورم و نیز صرفه جویی در وقت برای شمارش حجم زیاد اسکناس‌ها است.   

حذف صفر از پول ملی ابزاری برای حمایت دولت از اقتدار سیاستهای پولی نیز به شمار می رود . بطور قطع اگر مردم اعتماد خود را نسبت به پول ملی از دست بدهند ، ارزهای خارجی به خصوص آنها که پرستیژ بیشتری دارد ، رواج خواهد یافت . این مساله فشار روانی و اقتصادی زیادی را بر دولتها وارد خواهد کرد . آنگاه سیاستهای اقتصادی نه تنها تحت تاثیر بازارهای مالی بین المللی قرار می گیرند بلکه بانکهای مرکزی خارجی نیز بر سیاستهای اقتصادی تاثیر خواهند گذاشت .

معایب حذف صفر از پول ملی 

 اولا باید توجه داشت که به لحاظ  روانی حذف سه صفر یا چهار صفر از واحد پول ملی خود می تواند تورم زا باشد زیرا در صورت تبدیل اسکناس 1000 تومانی به یک اسکناس و یا سکه 1 تومانی آیا می توان انتظار قیمتهای زیر یک تومان را داشت؟  

ثانیا در صورت حذف 3 صفر یا بیشتر ،برای خرید یک نان 100 تومانی (به قیمت الان) چقدر باید پول بدهیم؟یعنی ناچاریم اجزای پول هم ایجاد کنیم .مثل قران و شاهی یا عباسی سابق. در واقع یا جنس زیر یک تومان جدید (1000 تومان سابق) نباید داشته باشیم ،یا اجزاء جدید پولی معرفی کنیم که با این کار بر می گردیم جای اول.

عده ای از کارشناسان اعتقاد دارند ؛ حذف صفر از پول ملی مشکلات اقتصادی فعلی را رفع نخواهد کرد و علاوه بر آن که هیچ تاثیر مثبتی بر روی تورم ندارد ،تحمیل هزینه های اضافی نیز محسوب می شود .  

برخی چاپ اسکناس های 50 و 100 تومانی راه کار مناسبی برای مقابله با تورم دانسته اند و می گویند راه مناسبی است تا دیگر نیازی به این قبیل راهکارهای غیر کارشناسی نیز نباشد .برخی دیگر معتقدند با پرداخت بدهی های دولت به سیستم بانکی وکوچک سازی دولت تورم کاهش می یابد و آنگاه نیازی به حذف صفر از پول ملی نخواهد بود.  

نام جدید برای پول ملی 

 بطور طبیعی وقتی صفر از پول ملی حذف شود نیاز به یک نام دیگر احساس می شود. با حذف یک صفر مردم به راحتی تومان را می پذیرند ؛ همانگونه که اینک در تجارت نامی از ریال وجود ندارد و عملا ریال از چرخه ی بازار حذف شده است. اما اگر لازم باشد سه یا چهار صفر از پول ملی حذف شود آنگاه نام پول جدید چه خواهد بود. ریال واژه ای اسپانیائی و تومان واژه ای ترکی است برخی

« دارک » را مطرح کرده اند. دارک ظاهرا نام واحد پول دوره هخامنشی و نامی کاملا ایرانی است که از ریشه دارایی می‌آید. 

راهکارهائی موقت تا حذف صفر از پول ملی  

 

بانک مرکزی نه ایران چک بلکه اسکناس۵۰ و ۱۰۰ هزار تومانی چاپ کرده است. این اقدام بانک مرکزی به نظر می رسد در راستای فرهنگ سازی برای حذف صفرهای پول ملی صورت گرفته است. با نگاهی به ایران چک های جدید عملا چهار صفر از پول ملی حذف شده است. عدد درشت ۵۰ و ۱۰۰ در گوشه ی سمت راست و بالا تداعی کننده ی این امر است که صفر ها از پول ملی رخت بر بسته اند.  

بانک مرکزی با این کار ؛ دو برنامه را همزمان به پیش برده است ؛ اولا با انتشار چک هائی که به مثابه ی پول کاربری دارند ؛ اسکناس درشت ۵۰ و ۱۰۰ هزارتومانی را به راحتی چاپ و منتشر کرده است ؛ ثانیا با حذف چهار صفر و بزرگ نمائی آن این نکته را گوشزد کرده است که عملا چهار صفر از پول ملی حذف شده است.

موضوع دیگر اینکه ؛همینک وقتی به بازار و تجارت مراجعه شود یک نکته ی قابل لمس به وضوح دیده می شود و آن این است که برای خرید اقلام قیمت بالا مردم خود چهار صفر را از پول ملی حذف کرده اند و به اقلام کمتر از یک میلیون تومان با رقمی یاد می کنند که پسوند هزار ندارد. بعنوان نمونه یخچال ۶۰۰ تومان ؛ جاروبرقی ۶۰ تومان ؛ تلویزیون ۲۰۰ تومان و ... و برای اقلام بیش از یک میلیون راهکار دیگری پیموده اند که همان حذف چهار صفر را تداعی می کند . به عنوان نمونه قیمت جنسی که ۱۲.۰۰۰.۰۰۰ ریال یا ۱.۲۰۰.۰۰۰ تومان ارزش دارد می گویند یک و دویست. با این حساب مردم خود چهار صفر از پول ملی را بی ارزش دانسته و از گفتن آن امتناع می کنند ؛ البته برای این قسمت واحد پولی خاصی را بیان نمی کنند. 

آنچه مسلم است حذف چهار صفر ؛ مناسبتر از حذف سه صفر است چرا که مردم به حذف چهار صفر بطور ناخودآگاه عادت کرده اند.  

جمع بندی مطلب   

آنچه مسلم است دستور حذف صفر از پول ملی صادر شده است . اینکه یک یا چند صفر از پول ملی حذف شود به بررسی کارشناسانه ی اقتصاددانان بستگی دارد. 

در خصوص اینکه حذف صفر از پول ملی اثرات تورمی دارد ؛ یا نه ؛ بین کارشناسان مسائل اقتصادی اختلاف نظر وجود دارد. اما نکته ای که لازم است کارشناسان اقتصادی آن را در نظر بگیرند این است که اکنون مردم بطور ناخودآگاه و بطور داوطلبانه نسبت به حذف چهار صفر از پول ملی  اقدام کرده اند. 

شاید لازم باشد پول های درشت تری چاپ شوند تا مردم از حمل پول های کم ارزش و حجم پرکن خودداری کنند. بی شک تغییر در ماهیت اسکناس ها ؛ هزینه های هنگفتی را بر بدنه ی دولت و همینطور بر هزینه های غیر مرتبط مردم وارد خواهد کرد. هرچقدر کاهش این فشار در دوران تورم و گرانی های موجود کمتر باشد ؛ به یقین فشار بر دهک های پائین جامعه کمتر خواهد بود.