نظری بر دعا ؛ از زاویه ای دیگر

ماه رمضان آمده است و بطور طبیعی گرایش بندگان مومن و مسلم خدا بسوی دعا و قرآن سوق پیدا کرده است. پیشتر چند مبحث ویژه ی دعا نوشته  شده بود که سرفصل های آنها به شرح ذیل است :  

انسان دعا کننده و  انسان دعا شونده

دعا در کتب ادعیه ی معروف و غیر معروف

دعا در قرآن

نقش زمان ومکان در نوع دعا

سیری در محتوی دعاها

چیستی و چرایی دعا

اما متن این بخش این گفتار کمی متفاوت از بخشهای پیشین است. در این بخش توجه عزیزان به نکته ی جدیدی از راز و رمز دعاها جلب می شود.  

با کمی دقت و حوصله در دعاهای روزانه ی ماه مبارک رمضان ؛ اذکار روزهای هفته ؛ دعاهای ایام هفته با  نکته ی زیبا مواجه می شوید که شاید با آن آشنا هستید ولی کمتر بدان توجه نموده اید. آن نکته این است که دعاهای ذکر شده ضمن کوتاهی مطلب دارای تنوع مطلب می باشند. هیچ کدام از دعاهای یاد شده دارای مضمون یگانه ای نیستند؛ به عبارت ساده تر ؛ هر دعا ؛ خواسته ای اختصاص یافته به خود را شامل می شود.  

اما اگر اهل دعا باشید و کمی به دعاهای خود رجوع کنید و یا در منابر و مجالس پامنبری دعا خوانان قرار گرفته باشید ؛ نکته ی قابل تامل ؛ تکراری بودن دعاهای اهالی منبر ها می باشد. 

اصولا انسان در مقاطع مختلف سنی تقاضاهای مرتبط به سن خود را دائما مرور می کند. 

با نگاهی به دعاهای زیر حس و حدس شما نسبت به زمان دعا نشان دهنده ی همذات پنداری با دعا کنندگان در آن مقاطع سنی است.  

خدا کنه بابا و مامان نفهمند.......... کودکی 

خدا کنه نمره و معدلم خوب بشه......دبستان  

خداکنه این کار مناسب گیرم بیاد.....نوجوانی  

خدا کنه مثل اون مایه دار و ... باشم .....جوانی  

از طرف دیگر دعا شوندگان هم بار معنایی خاص دارند. به عنوان نمونه: 

ان شاالله موفق باشی...... در سن درس و کنکور  

ان شاالله نامزد بگیری ...... جوانی 

خدا بهت پسر عنایت کنه..... پس از ازدواج  

خدا بچه هات رو نگه داره... پا به سن گذاشته ها  

عروسی بچه هات..... از چهل سالگی به بعد 

حاج آقا بشی.... از پنجاه سالگی ببعد  

عاقبت به خیر بشی... پس از شصت سالگی و ... 

همانطور که ملاحظه شد دعا در مقاطع مختلف سنی در یک محدوده ی زمانی قرار دارد ؛ حتی در زمان های خاص مثل ازدواج ؛ مرگ ؛ خیرات و ... دعاهای خاص خود مطرح می شوند. 

 اما در ماه مبارک رمضان و در ذکر ایام هفته و دعاهای هر روز  با تنوع نوع دعا مواجه می شوید.  شاید نوشتن ترجمه ی دعاهای یاد شده بر طولانی شدن متن بیفزاید ؛ بدین سبب از آن گذر کرده و مراد  از این نوشته  بازگو می شود. 

 با تامل بر ترجمه ی دعاها به این نکته واقف شده که متن ترجمه شده ی مجموعه ی دعاها شامل کلیه ی خواسته های بشری که در ذهن و گمان آید ؛ می باشد. 

 با این وصف یک نتیجه ی قطعی از آن استخراج می شود و آن این است که نویسندگان دعا بر این امر واقف بوده اند که انسان در شرایط و مقاطع سنی مختلف ؛ اهتمام به ذکر یک یا چند دعا دارد و باعث غفلت او از خواسته های مورد نیاز دیگرش می شود. هرچند که اشکالی بر آن وارد نیست اما گردآورندگان و نویسندگان دعاها با زیرکی این موضوع را با زمان بندی کردن دعاها و کوتاه نمودن آن حل کرده اند.  نویسندگان با این عمل خویش راه میانبر ذکر همه ی خواسته ها را تقسیم بندی دعاهای مورد نیاز به دسته های کوچک ؛ دیده اند و با این کار ضمن تشویق خواننده ی دعا ؛ باتوجه به حجم کم و زمانبری کم قرائت دعاها ؛ او را در مسیری برده اند که خواسته یا ناخواسته تمام نیازهای روحی ؛ روانی ؛ مادی و معنوی خود را در طول یک دوره ی زمانی خاص بیان و در یک سیکل مشخص آن ها را تکرار کند.  

شاید بیان مجدد ترجمه ی این آیه اهمیت موضوع ذکر دعاها را متوجه نماید ؛ خداوند در آیه ی ۵۹  می فرماید : 

 «...ادعوانی استجب لکم... بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را ؛ همانا کسانی که از بندگی من تکبر می ورزند ( و خواسته های خود را بیان نمی کنند ) به زودی با خواری داخل جهنم می شوند. » . 

 توجه کردن به موضوع پر اهمیتی چون آیه ی فوق به ما اشاره می کند که عدم بیان منطقی و مودبانه ی خواسته ها از خداوند بزرگ مستوجب خسرانی بزرگ است.   

 با نگاهی گذری به دعاهای ماه مبارک رمضان یک نکته ی دیگر به وضوح مشاهده می شود: 

 در دعای روایت شده بعد از نماز های واجب یا همان دعای « یا علی و یا عظیم »  این نکته ی بزرگ مستتر است که دعاکننده روایت « الجار ثم الدار » راکاملا پوشش می دهد. در این دعا ؛ دعا کننده ابتدا تمامی مسلمین از هر قشری را مورد عنایت درخواست الهی قرار می دهد و در انتها با چهار خواسته که در آن نیازهای دیگران را نیز لحاظ کرده ؛ دعا را به پایان می رساند. و فقط در چهار خواسته ی اخیر است که نیاز های خود را  مطرح می کند . نمودی عینی از « اول همسایه بعدا خودت ». 

با این نگاه به چند نکته ی اساسی و یا همان راز و رمز دعاهای ماه مبارک رمضان اشاره ای مختصر می شود و آن نکات به قرار زیر است.  

۱ -   شناسائی تمام نیازها و دسته بندی آنها و درخواست همه ی آنها از خداوند بزرگ ( شناسائی موضوع ) 

۲ - اگر فرصت ذکر همه ی دعاها در یک موقعیت زمانی امکان ندارد با برنامه ریزی دقیق آنها را به دسته های کوچک تقسیم بندی کرده سپس در موقعیت های مناسب به ذکر آنها پرداخته شود ( مدیریت محتوا و مدیریت زمان ). 

 ۳ - در ارایه ی درخواست رجحان خواسته های دیگران اهمیت خاص دارد و نگاه  « منفعت طلبانه » مبدل به « منفعت عامه » می شود. 

۴ - تکرار دعاهایی با منفعت عامه در هر پنج  زمان بعد از نماز های واجب و تکرار ناپذیری دعاهای شخصی ( دعاهای روزانه ) نگاه ویژه ی ائدولوژی اسلامی بر توجه به منافع عام را هر روز گوشزد می کند.  

به امید جلب توفیق روز افزون الهی....................................التماس دعا